Eva Platteau laat in De lerende overheidsorganisatie aan de hand van een casus zien dat een organisatieverandering een ongoing proces is. Of zoals de filosoof Heraclitus ook al zei: verandering is de enige constante.
Eva Platteau start met het behandelen van een aantal bekende theorieën over organisatieverandering. Als je een zekere basiskennis hebt in verandermanagement, zullen het 8-stappenmodel van John Kotter en het driefasenmodel van Lewin je niet onbekend voorkomen. Uitgebreid wordt daar in dit boek niet op ingegaan, maar voor de behandeling van de casus en de praktijklessen die daaraan worden gekoppeld is het prettig om deze theorieën even op te frissen.
Interessanter zijn de tien praktijklessen die Eva Platteau destilleert uit het onderzoek dat ze heeft gedaan naar de casus van SYNTRA Vlaanderen. Dat is een Vlaams publiekrechtelijk agentschap die de opdracht kreeg een transitie ‘Levenslang Leren' door te gaan. Het agentschap kreeg de regierol om duaal leren vorm te geven, terwijl de organisatie eerder vooral uitvoerend was. Deze transitie van actor naar regisseur vergt wat van zowel de organisatie als de medewerkers: het vraagt om nieuwe competenties, een andere organisatiecultuur en het gebruik van nieuwe technologieën. Tel daarbij op dat er weinig draagvlak was bij belangrijke stakeholders en dat er geen extra middelen beschikbaar waren. Één ding was zeker: deze transitie zou een uitdaging worden.
Met deze casus laat Eva Platteau mooi zien dat veranderen geen klusje is dat wel even geklaard kan worden (praktijkles 1). Alleen al omdat de balans gevonden moet worden tussen goed verwachtingsmanagement en het vermijden van een ‘perception-of-difficulty effect': als je maar vaak genoeg zegt dat veranderen moeilijk is, wordt het dat ook. Een andere mooie les (praktijkles 5) vond ik dat het in communicatie belangrijk is dat er zeer frequent wordt gecommuniceerd: een mailtje uitsturen of mensen eenmalig bijeenroepen is bij lange na niet voldoende. Ook de boodschap van communicatie is belangrijk: wat is het veranderverhaal? Wat moet er (helaas) achtergelaten worden, maar vooral ook: wat kan worden behouden? Medewerkers vrezen vaak voor hun eigen positie, en als die vrees niet terecht is, is het belangrijk om ook daarover te informeren.
De lerende overheidsorganisatie neemt je dus mee in de do's en don'ts van het veranderen van een organisatie. Doordat de casus zo levendig wordt beschreven aan de hand van interviews en (citaten uit) schriftelijke communicatie, is het herkenbaar. De continue koppeling aan verandermodellen maakt bovendien dat de theorie beter toepasbaar wordt. Je wordt meegenomen in de gehele transitiefase van SYNTRA Vlaanderen: van een optimistische start naar een periode van onzekerheid en stilstand, tot een uiteindelijke doorbraak van de formele hiërarchie. Die doorbraak heeft gezorgd voor een organisatie die weliswaar niet perfect, maar wel lerend is.
Wat je helaas weinig terugziet, is de complicerende factor van het zijn van een overheidsorganisatie. Af en toe worden zaken als de mentaliteit van ambtenaren of de invloed van een complexe bestuurlijk-politieke omgeving zijdelings benoemd, maar niet helder wordt wat voor aanpak daar dan bij benodigd is. Mijn ervaring is dat het juist deze complexe omgeving van een publieke organisatie is die voor andere (vertragende) obstakels kan zorgen. Ik denk dan bijvoorbeeld aan publieke verantwoordelijkheid en de daarmee samenhangende bureaucratie in besluitvorming, politieke invloeden en deadlines die ontstaan door bijvoorbeeld nieuwe verkiezingen. Dit boek geeft daarin weinig nieuwe inzichten.
Concluderend: De lerende overheidsorganisatie neemt je op prettige wijze mee in de verschillende fasen van een organisatieverandering en toont dat ogenschijnlijke stilstand en proberen, leren en opnieuw proberen soms nodig kan zijn om draagvlak te creëren voor verandering. De tien praktijklessen van Eva Platteau maken het belang van communicatie, visie, leiderschap en planning op een praktische manier concreet. Verwacht echter niet te veel eye openers over het veranderen binnen een overheidsorganisatie: dat klusje is ook aan de hand van de tien praktijklessen niet zomaar geklaard.
Over Hanne van Kasteren
Hanne van Kasteren is adviseur bij Opmorgen. Opmorgen leidt jonge talentvolle academici op tot breed inzetbare adviseurs en managers. Opmorgen is een initiatief van Twynstra Gudde.
