Al meer dan dertig jaar is Sumner gefascineerd door wespen. Met dit boek wil ze haar passie voor wespen en wespenwetenschap overbrengen op anderen. Wespen hebben een ongelooflijk rijke evolutionaire geschiedenis. Er zijn zo’n 80.000 tot 100.000 soorten beschreven, bijna vijf keer zo veel als bijensoorten. In werkelijkheid zijn er veel meer soorten op aarde (geweest). Er zijn solitaire en sociale wespensoorten. De bekendste sociale soorten zijn berucht vanwege hun angel: de limonadewesp en de hoornaar. Maar er zijn veel meer sociale soorten die onze aandacht verdienen vanwege hun intrigerende en complexe woongemeenschappen. Er heerst orde en recht in hun gemeenschappen. Soms zijn wespen sluw en bedriegen ze elkaar. Wespen zijn de uitvinders van papier. Mensen hebben het afgekeken van de wespen. Ze malen hout in hun kaken en voegen daar sappen aan toe waarmee ze prachtige papieren nesten creëren. Andere wespen bouwen nesten die lijken op Romeinse vazen. Mieren zijn eigenlijk wespen zonder vleugels, maar daar gaat het boek niet over. En ook niet over bijen, die ooit allemaal wespen waren. Bijen zijn wespen die zijn vergeten hoe ze moeten jagen. Ze zijn een gespecialiseerde en vegetarische versie van een grote familie van graafwespen.
Covid19
De mens heeft een nauwe relatie met bijen en er is veel kennis over bijen. Bij wespen ligt dat anders. Ondanks het grote aantal wespensoorten en hun uitgebreide evolutionaire geschiedenis is nauwelijks onderzoek gedaan naar wespen. Eind negentiende en begin twintigste eeuw was de wesp wel geliefd onder bepaalde natuurvorsers. Hun boeken zijn nog steeds zeer relevant en een belangrijke bron van kennis over de wesp. Sumner noemt hen de wespenfluisteraars en doet hun onthullingen uit de doeken. Bijvoorbeeld dat wespen prooitrouw zijn. Een wespenfamilie jaagt uitsluitend op een prooi uit één enkele taxonomische groep. Het wespengif werd in de jaren vijftig onderzocht. De essentiële stof daaruit, bradykinine, blijkt ook een rol te spelen bij de ernstige oplaaiende ontstekingen in de longen van Covid19. Wespen verdoven hun prooi en brengen het naar hun larven die in een cocon zitten. De prooi voorzien ze van een antibiotica zodat het niet gaat rotten en de larven ervan kunnen eten zo lang als ze larve zijn. In de kinderkamer spuiten ze ook een schimmelwerend gas in om de larve te beschermen.
Kennisrevolutie
Sumner’s eigen expertise gaat over het sociale samenleven van wespen. Ze vertelt uitgebreid over haar onderzoek naar de Polistes wesp in Panama. Ze is begonnen als onderzoeker begin 2000 en heeft de moleculaire kennisrevolutie op gebied van de genetica meegemaakt. Dat heeft het werk van wespenzoekers enorm veranderd. Allerlei onderzoeksvragen over genetica en het gedrag van werksterwespen konden hiermee worden uitgezocht. Sumner is eerlijk en open over de wetenschappelijke kennis. Veel hypothesen zijn niet eenduidig bevestigd of weerlegd. De diversiteit in de leefomgeving van wespen speelt ook mee. Er zijn veel variabelen in het onderzoek. Bovendien kan een wespennest worden aangevallen door mieren, wat een van haar post-docs overkwam. Dan zijn alle data opgegeten.
Aristoteles
Het mooiste hoofdstuk vond ik het denkbeeldige gesprek met Aristoteles, Aris voor Sumner. Hij was net als Sumner gefascineerd door plooiwespen. Over hun natuurlijke gedrag en historie schreef hij een verslag in drie delen. Sumner praat hem bij, na 2400 jaar van de wereld te zijn geweest. Evolutietheorie is iets nieuws voor Aris, maar hij is de meest pientere tafelgast die Sumner zich kan wensen. Tijdens het diner praten ze over het gedrag van werksters en de koningin. Alle sociale perikelen van wespen komen over tafel. Aris ziet hoe Sumner ernaar verlangt om de geheimen van de wespenwereld te ontsluieren en dan met een breder publiek te delen. Daar is Sumner met dit boek zeker in geslaagd. Ze heeft een humoristische schrijfstijl. Ze combineert haar eigen ervaringen met toegankelijke gepresenteerde wetenschappelijke analyses. Sumner heeft mij overtuigd van het feit dat wespen enorm interessante dieren zijn. Ze verdienen ons respect.
Over Freija van Duijne
Freija van Duijne was van 2013 tot 2018 voorzitter van de Dutch Future Society. Zij heeft meer dan tien jaar werkervaring als toekomstverkenner en strateeg in diverse overheidsorganisaties. Freija werkt vanuit haar bedrijf Future Motions en geeft trainingen en lezingen op gebied van toekomstverkennen.
