Joseph Hallinan heeft een indrukwekkende hoeveelheid anekdotes, feiten, onderzoeksresultaten, wetenswaardigheden verzameld in een poging antwoord te geven op de vraag waarom mensen hardnekkig dezelfde fouten maken. De oorzaken liggen onder andere in zelfoverschatting, gebrek aan concentratie en ontwerpfouten. Een nadeel van het Uitglijers! is dat Hallinan zoveel materiaal heeft verzameld dat de lezer af en toe door de bomen het bos niet meer ziet.
Een voordeel van zoveel bananenschillen binnen één kaft is dat er altijd wel een paar bij zitten waarvan je mag hopen dat je er van leert. Bijvoorbeeld: wie meent dat hij, ondanks de desastreus uitgevallen bonuscultuur, door financiële prikkels de gemiddelde prestaties binnen zijn bedrijf of afdeling kan opkrikken, heeft het bij het verkeerde eind. Hallinan laat aan de hand van verschillende experimenten zien dat geld bij routinewerk wellicht de productiviteit een beetje kan opkrikken. Maar wanneer het gaat om het verzinnen van creatieve oplossingen, richt geld niets uit. Misschien dat mensen harder gaan werken (hun pupillen werden groter), maar ze zullen niet per se op een slimmere manier gaan werken. Meestal storten ze zich met nog meer overgave op hun taak, maar zonder een nieuwe strategie te verzinnen. ‘Ze trekken harder aan een dood paard,’ aldus Hallinan.
Soms kunnen financiële prikkels zelfs kwaad doen. Als er te veel geld op het spel staat, leidt dat af van de zaak zelf. Denk aan basketbalspelers. Die scoren tijdens beslissende wedstrijden aanmerkelijk minder vaak uit een vrije worp dan tijdens het gewone seizoen.
Heel anders is de fout die werd gemaakt in een ziekenhuis. Daar werd aan te vroeg geboren baby’s een geneesmiddel met een concentratie van tienduizend eenheden per millimeter gegeven, in plaats van de standaarddosis van tien eenheden per millimeter. Oorzaak? De twee flesjes waren qua vorm en omvang identiek. Ook zat op beide een blauw etiket, maar het ene was lichtblauw, het andere donkerblauw. In zo’n geval is in een oogwenk een ‘menselijke vergissing’ geboren. Zorg daarom door het ontwerp van de flessen en de kleur van de etiketten dat de twee vloeistoffen niet kunnen worden verwisseld, luidt het advies van Hallinan.
Heel belangrijk is het hoofdstuk over meerdere dingen tegelijk doen, iets wat tegenwoordig bekend staat als ‘multitasking’. Dat begrip is volgens Hallinan afkomstig uit de computerwereld. Er wordt een techniek mee bedoeld waarmee een computer zijn werk kan opsplitsen in vele processen en taken tegelijk. Hierdoor kunnen we bijvoorbeeld in Word werken terwijl we ook nog iets downloaden van internet. Overigens, zo waarschuwt Hallinan, kan zelfs een computer niet écht multitasken, die schakelt gewoon een paar duizend keer per seconde heen en weer, waardoor wij de illusie krijgen dat alles tegelijk gebeurt.
Als zelfs de computer het niet kan, dan is de mens helemaal kansloos, zo blijkt uit de onderzoeken die Hallinan aanhaalt. Kort gezegd: op z’n minst levert multitasking geen tijdbesparing op en waarschijnlijk is het zelfs tijdrovend. Ook neemt de kans op ongelukken - met name in de auto en in de cockpit - er enorm door toe, omdat onze aandacht over verschillende onderwerpen wordt verdeeld.
Gedetailleerd onderzoek op een kantoor leerde dat multitaskende medewerkers zich zelden langer dan drie minuten op één onderwerp konden concentreren. Dit heeft onder andere als nadeel dat de inhoud van het werkgeheugen (het lijstje met punten die we dienen af te werken) verdampt. Volgens onderzoek vergeten de meeste mensen het oude probleem binnen vijftien seconden nadat ze over een nieuw zijn gaan nadenken. Bij Microsoft duurde het vijftien minuten voordat programmeurs weer echt geconcentreerd aan hun werk gingen, nadat ze binnenkomende mails hadden beantwoord. In de tussentijd dwaalden hun gedachten af naar andere mails of gingen ze surfen op internet.
In het verkeer is afgeleide aandacht de belangrijkste oorzaak van ongelukken. De aandacht kan worden afgeleid door boosheid om een bepaald voorval, maar tegenwoordig gaat het natuurlijk vooral om het bedienen van de mobiele telefoon, BlackBerry’s en/of navigatieapparatuur. Bij een onderzoek werden videocamera’s in auto’s gemonteerd.
Dit leidde volgens de onderzoeksleider tot verrassende resultaten. ‘We kwamen erachter dat de automobilisten in ongeveer 78 procent van de ongelukken en in bijna 65 procent van de bijna-ongelukken de andere kant op hadden gekeken of met iets anders bezig waren geweest. (..) Dat is veel meer dan we hadden verwacht. Eerder onderzoek, waarbij was uitgegaan van wat automobilisten zéiden dat ze achter het stuur deden (en dat was anders dan wat er op de video-opname te zien was) had uitgewezen dat slechts in 25 procent van de gevallen onoplettendheid of afleiding van de automobilist de oorzaak was.’
Het mag duidelijk zijn dat Hallinan niet gerust is op de ontwikkeling dat auto’s steeds vaker met gadgets worden uitgerust. Die ontwikkeling illustreert in elk geval dat boeken als ‘Uitglijers!’ weliswaar dappere pogingen zijn om mensen te behoeden voor fouten, maar dat dit soort pogingen uiteindelijk tot mislukken gedoemd zijn.
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
