Wie de laatste jaren wel eens aanwezig is geweest bij het Managementboekengala, aan de vooravond van de Boekenweek, kent ze: de acteurs die in moordend tempo en met soms vileine grappen de kandidaten voor de titel Managementboek van het Jaar één voor één aan het publiek voorstellen. De acteurs zijn verbonden aan Troje Training & Theater, een bedrijf dat zich heeft gespecialiseerd in improvisatietheater. De oprichters van Troje, Alieke van der Wijk en Henk van der Steen, hebben nu zelf een boek geschreven: Werk in uitvoering, over de kracht van improviseren op de werkvloer.
Het boek is bedoeld voor ‘werkend Nederland, voor iedereen die wil leren hoe je met meer zelfvertrouwen voorbereid in het hier en nu kan staan’, zoals Van der Wijk het formuleert. Ze geeft meteen een eenvoudig voorbeeld: ‘Stel: je moet een slechtnieuwsgesprek voeren. Je bereidt je voor, je weet wat je wilt gaan zeggen, je neemt enkele scenario’s door, maar toch reageert je gesprekspartner anders dan je verwacht. Hoe reageer je? Dan komt het aan op je improvisatievermogen. In ons boek leren we mensen hoe je dat kunt ontwikkelen.’
Improvisatievermogen is iets wat iedereen heeft. De kunst is om te leren dit vermogen bewust te gebruiken. En het bestaat niet alleen uit vaardigheden, zegt Van der Wijk. ‘Het gaat ook om je mentaliteit. Zoals je op het toneel anderen de ruimte moet geven om te schitteren, fouten moet durven maken, en het gevaar moet durven opzoeken, zo moet je ook in je werk anderen hun gang laten gaan. Veel mensen hebben moeite met in het hier en nu zijn, er is te weinig
(zelf-)vertrouwen. Dan grijpen ze terug op dingen buiten henzelf, zoals regels en afspraken. Ze willen tijdens een vergadering absoluut de agenda afwerken, in plaats van het hoofd bieden aan een echt groot probleem. Als zij hun improvisatievermogen bewust zouden inzetten, hoeft dat niet. Ik ben er echt van overtuigd dat de wereld er mooier uitziet als mensen kunnen improviseren. En dat behoort echt tot de mogelijkheden. Wij zeggen altijd: improviseren doe je met een spier en die kun je trainen.’
Van der Wijk en Van der Steen werken in hun boek een aantal principes uit die samen de basis vormen van wat improviseren eigenlijk is. Ze hebben de uitspraak ‘Ja, maar…’ bijvoorbeeld taboe verklaard en vervangen door ‘Ja en…’ Dat is op het toneel de enige manier om het verhaal verder te brengen, legt Van der Wijk uit. En voor de werkvloer geldt hetzelfde. ‘In elk hoofdstuk behandelen we een regel. We beginnen met een scène uit het leven van Irma van Leren, het blijft ten slotte toneel, en vervolgens leggen we uit wat die regel betekent op de werkvloer. De vraag is steeds: wat kan het theater ons leren?’
Van der Wijk en Van der Steen voelen een grote verbondenheid met het Rijnlands organisatiemodel waarin de verantwoordelijkheid laag in de organisatie wordt gelegd en er veel vertrouwen is in de mensen. ‘Dat is precies hoe het eraan toegaat bij een improvisatievoorstelling. ‘Building the plane while flying it’ heet dat. Improviseren op het toneel is ‘principle-based’, niet ‘rule-based’. Op het moment dat een voorstelling goed loopt, zijn regels overbodig. Als een voorstelling niet zo flitsend loopt, kun je altijd nog terugvallen op regels.’
‘Werk in uitvoering’ was oorspronkelijk bedoeld als cadeau voor henzelf, toen Troje tien jaar bestond. ‘We riepen al jaren dat we alles wat we wisten op papier moesten zetten. Wij behoren tot de pioniers van dit vak en het leek ons heel erg leuk om onze kennis ook met anderen te delen.’ Het maken van een boek was een interessante ervaring voor het duo. ‘Wij zijn gewend te improviseren, maar dat kan met een boek niet, want als je het opschrijdt, is het al gemaakt. Daarom was het denkproces voor ons zo interessant. We weten er heel veel van en moesten ons beperken tot datgene wat interessant is voor de lezer. Want dat was natuurlijk de bedoeling: wij willen de lezers deelgenoot maken van de kracht van improviseren. Enige zendingsdrang is ons niet vreemd.’
Over Hans van der Klis
Hans van der Klis is freelance journalist. Hij schrijft regelmatig artikelen voor Managementboek.
