Het boek is verdeeld in drie delen. In deel I bespreekt de auteur een zeer groot aantal inhoudstheorieën' 'die de vraag beantwoorden, wat de belangrijkste aandrijvers van gedrag zijn. In deel II staan de procestheorieën' 'centraal: hoe worden drijfveren omgezet in gedrag? Deel III gaat over beïnvloedingstheorieën: kan de mens zijn eigen gedrag beïnvloeden of is dat erfelijk bepaald? Deel I is opgezet als een historisch overzicht en laat zo de opkomst van een groot aantal theorieën uit verscheidene wetenschappen zien en het verdwijnen van slechts een klein aantal daarvan. Zo passeren in tien hoofdstukken evolutietheorieën, instinct- en drivetheorieën, behoeftetheorieën, wordt de mens als primaat besproken, komen de freudiaanse opvattingen aan bod en gaat het over persoonskenmerken en emoties.
Dit deel eindigt met de jongste groep theorieën: de verwachtings- en doeltheorieën. Ethologen, sociobiologen, primatologen, evolutionaire en behavioristische psychologen komen aan bod. Een zeer breed en grondig deel van bijna tweehonderd pagina's. Vervolgens werkt Franzen de doeltheorieën en behoeftetheorieën in twee hoofdstukken nader uit (deel II). In het hoofdstuk over de doeltheorieën gaat het om soorten doelen, doel-middelenketens en dimensies van doelen. Maar door dertien dimensies te beschrijven op nog geen twintig pagina's, wordt dit wel een erg opsommerig hoofdstuk. En dat geldt ook voor de uitwerking van de behoeftetheorieën: 23 basisbehoeften passeren de revue in krap zestig pagina's. Het gaat om basisbehoeften als gezondheid, veiligheid, geluk, seksualiteit, prestatieMotivatie, verbondenheid en intimiteit, wraakzucht en zelfverwerkelijking. En ik ben hier niet volledig! Hoewel erg hapsnap, het is wel boeiend om te ontdekken welke basisbehoeften er allemaal zijn en hoe ze gedefinieerd zijn. Dan rest nog de vraag in welke mate de mens slaaf is van zijn genen of een product van opvoeding en cultuur is. Kortom: is ons gedrag aangeboren of aangeleerd? Hebben we een vrije wil of is alles erfelijk bepaald? Deel III is gewijd aan theorieën omtrent deze vraag. In twee hoofdstukken van bijna veertig pagina's wordt het antwoord neergezet. Eerst over de relatie tussen genen en omgeving, waarbij de verschillende opvattingen en theorieën over de verhouding 'nature nurture' worden besproken. Het tweede hoofdstuk is gewijd aan het vraag in welke mate ons gedrag automatisch en onbewust gestuurd is. Het eerste deel van het boek is het meest grondige deel. In een hoog, maar prettig, tempo wordt de lezer langs een groot aantal inzichten geleid aangaande de menselijke motivatie, vanuit een evolutionair perspectief. Het tweede deel vond ik veel te fragmentarisch en had ook weggelaten kunnen worden, terwijl het derde deel naar mijn smaak het meest interessante deel is. En dus veel en veel te kort! In dat deel mis ik bijvoorbeeld de jongste inzichten van de neurowetenschappers, die hebben vastgesteld dat het menselijk brein maakbaar is. Het brein ontwikkelt zich als gevolg van gedrag. Theorieën hierover hadden zeker een plek moeten krijgen in dit boek. Een belangrijke conclusie in 'Motivatie' is dat de wetenschappelijke speurtocht naar de drijfveren van de mens bepaald niet ten einde is. Een paar citaten ter illustratie. 'Het zal nog wel even duren voor er consensus ontstaat over de vraag welke universele basisbehoeften moeten worden onderscheiden.' (pag. 279/280) 'Over vraagstukken rond de oorsprong van ons gedrag zijn de meningen van wetenschappers al eeuwen verdeeld.' (pag. 297) 'Op de vraag 'Wat drijft ons?' bestaan geen overzichtelijke eenduidige antwoorden.' (pag. 313) Het boek is zeer breed en heeft mede daardoor geen grote diepgang. De auteur is zo ongeveer 'een omgevallen boekenkast', maar ik vind dat bepaald niet bezwaarlijk. Daarmee wordt het boek een naslagwerk op dit terrein. Juist daarom vind ik het buitengewoon jammer dat er naast een zakenregister geen persoonsregister is opgenomen. Als leerboek in managementopleidingen en in het hoger onderwijs kan het uitstekend een plaats verwerven. Voor praktijkmensen is het wat mij betreft minder geschikt dan de achterflap ons doet geloven.
Over Teun van Aken
Dr. Teun van Aken is zelfstandig gevestigd organisatieadviseur en managementtrainer te Culemborg. Het gaat in organisaties altijd om resultaten bereiken met mensen. Dit was ook het leidmotief in zijn laatste twee publicaties. Van Aken is (co)auteur van een groot aantal artikelen en boeken.
