Handboek wereldburger

Volgens Jaap van Ginneken is interculturele communicatie de eerste handbagage waarover eigenlijk iedereen moet beschikken aan het begin van de 21ste eeuw. Die staat immers in het teken van globalisering, mobiliteit, van bevolkingsgroepen en toenemende diversiteit. Hoe deze diversiteit gekomen is en of dat we dit wel willen, is eigenlijk een andere discussie. Dan komen we namelijk terecht bij het integratievraagstuk. In communicatie met 'vreemden' moeten we proberen om de onzichtbare grenzen tussen culturen te overschrijden. Soms is dat niet zo eenvoudig: via diverse media worden we daar dagelijks mee geconfronteerd. Los daarvan zijn er natuurlijk velen die een buitenlandse reis maken, of een buitenlandse partner zijn tegengekomen of worden uitgezonden overzee.

'Handboek wereldburger' is een heel goed leesbaar en gevarieerd boek. Zwaardere kost wordt steeds afgewisseld met lichtere. Van Ginneken spreekt zelf over een soort toverkijker met verschuivende spiegelstukjes, die zaken telkens weer op een iets andere manier laat zien. Hij vertrekt daarbij vanuit het dagelijkse leven en sluit aan bij de algemeen beschikbare kennis en ervaring. Van daaruit zet hij verdere stappen. Hierbij spelen perspectiefwisselingen een grote rol. De auteur start vanuit het concrete naar het abstracte en niet andersom. Andere academische boeken over interculturele communicatie maken de zaken onnodig ingewikkeld, aldus de schrijver. Ze vormen een opeenstapeling van strakke definities, verfijnde categorieën, theoretische benaderingen, verklaringsmodellen, methoden en wondermiddelen. In de praktijk blijk je daar soms betrekkelijk weinig mee te kunnen. Het boek bevat een vlechtstructuur waarbij in elk hoofdstuk gelijksoortige elementen terugkeren. De gevalsbeschrijvingen zijn grappig en leuk. De grondbegrippen helpen de verschijnselen die je op elk terrein tegen kunt komen te benoemen en te begrijpen. Soms worden veelzeggende scènes uit films of televisieprogramma's aangehaald. Het boek begint met een quiz. Deze test de mate waarin we het Westen centraal stellen in ons wereldbeeld. Het zijn deels strikvragen die haaks staan op onze gebruikelijke manier van redeneren. Ze zetten onze vanzelfsprekende aannamen over cultuur op losse schroeven. Dit prachtige boek behandelt vele aspecten om een goed wereldburger te worden. Van cultuur en cultuurverschillen, opvoeding, migratie en minderheden, toerisme en reizen, management tot export en zaken. Daarbij schetst de auteur talloze situaties waarin wij verschillen zien van andere culturen, zoals gebaren, vooroordelen, blonde haren, maar ook interculturele marketing, knoflookontbijt en stierenpanty's. Jaap van Ginneken speelt mooi in op de bekende begrippen: IQ (intelligentiequotiënt) en EQ (emotionele intelligentiequotiënt). IQ geeft aan hoe goed mensen in staat zijn om elementaire probleempjes op te lossen (in vergelijking met gemiddelde anderen van hun leeftijd en uit hun groep). Maar in de loop der jaren is ontdekt dat ook het EQ dan wel het SQ (sociale intelligentiequotiënt) van groot belang is om te functioneren. Dat wil zeggen: het vermogen om rekening te houden met gevoelens van anderen. Hij voegt hier CQ (culturele intelligentiequotiënt) aan toe: het vermogen om je in andere culturen te verplaatsen effectief met ze samen te werken. Een boek wat zijn weg ook in het onderwijs zeker zal vinden.