De motivatie voor 'Sociaal doe-het-zelven' is de verbazing van Pieter Hilhorst en Jos van der Lans over de kracht van mensen, hun betrokkenheid bij de publieke sector en het feit dat ambtenaren gefrustreerd raken in hun idealen. Als laatste noemen ze nog de ineffectiviteit en verspilling van overheidszaken/gelden. Niet echt nieuws, maar de heren Hilhorst en Van der Lans vinden het een boek waard om te laten zien dat wij geen 'verwende burgers' zijn, maar goed kunnen 'sociaal doe-het-zelven'.
De auteurs vinden deze 'Doe-democratie' van belang voor de rol van de overheid. Hun doelgroep zijn dan vooral ambtenaren en andere publieke werkers en hoe zij kunnen inspelen op deze kracht in de samenleving. Deze nieuwe dynamiek krijgt de tamelijk indringende omschrijving de 'wederopstanding van de burgergemeenschap' mee. Luchtbellen De schrijvers menen dat ook zonder de financieel-economische crisis de conclusie onontkoombaar is dat de Nederlandse diensteneconomie van haar idealen is vervreemd is en meer kapotmaakt dan heelt. Dit failliet van de publieke sector speelt al lang, alleen de laatste luchtbellen worden er door deze crisis uitgeperst.
Hilhorst en Van der Lans onderschrijven dat de overheid een lakse uitkeringsfabriek is, toch noemen ze een harder beleid 'het strenge trajectencircus'. Dan weer geven zij aan dat er een onnodig polemisch effect is door de 'geluksmachine van de overheid' neer te zetten tegenover 'de afbraak van het sociale stelsel door hervorming'. Zo lijkt er nuance te zijn, maar hun visie op de recente politiek met haar bezuinigingen blijft dubbel.
Het boek neemt een interessante wending als blijkt dat door een baanwisseling van een van de schrijvers de idealen ook vanuit het pluche vertaald kunnen worden, of hoe 'zij als bestuurders vorm kunnen geven aan een nieuwe verhouding tussen burgers en overheid'. Dat is nodig omdat 'de nieuwe energie van burgers tot zelfredzaamheid' botst op de 'dienstverleningsindustrie van de overheid'.
Nu is een balans tussen individuele en collectieve verantwoordelijkheid geen nieuw fenomeen, maar een natuurlijk groepsproces van alle tijden. Dat deze verhouding door het overheidsgedrag volledig uit het lood is getrokken en een nieuwe herijking behoeft, kan ik onderschrijven.
De heren pleiten in navolging van het Engelse concept 'Big Society', waarbij burgers zelf vormgeven aan hun leven en hun gemeenschap, voor een radicale verandering om weg te komen van de voogdij van de overheid naar een maatschappij waarin burgers het recht krijgen om publieke zaken over te nemen en daarmee te streven naar een verandering van eigenaarschap.
Er is een lange weg te gaan binnen de Nederlandse verzorgingsstaat met zijn uitgebreide welzijnslandschap en subsidiecultuur, toch zwakken Hilhorst en Van der Lans ook dit pleidooi af uit een soort angst voor al te grote bezuinigingsdrift van de overheid. Het gaat de schrijvers er niet om dat het individueel belang wordt behartigd, maar dat de collectieve samenwerking wordt bevorderd. De overheid dient dus deze 'civil society' slechts te faciliteren. Het zou wel eens de overbodigheid en financiële waterhoofden van vele publieke voorzieningen kunnen ontmaskeren.
Alhoewel we de vrijwillige burgerverantwoordelijke niet volledig de hemel in hoeven te prijzen blijkt toch, volgens enkele economen, dat onderlinge afspraken tussen mensen effectiever zijn dan de weg van volledige privatisering of overheidsregulering.
Hoe krijgen de werkers in het publieke veld hun motivatie en greep op hun werk weer terug, vragen de schrijvers zich vervolgens af. Het verhaal over Jos de Blok met Buurtzorg is een mooie illustratie van hoe publieke zorg ook geregeld kan worden tegen lagere kosten en met veel werkplezier. Het pleidooi blijft sterk politiek gekleurd als wij ten slotte van 'neoliberalisme' dienen te gaan naar 'neosocialisering'. De auteurs blijven het hele boek een beetje op twee benen hinken en bedienen zich veelvuldig van polariserende retoriek uit de oude doos.
Nederlanders zoeken naar een nieuwe balans om binnen gelijkwaardige besluitvormingsmodellen hun eigen leven in te richten met minder belastinggeld. In mijn visie is onze samenleving vitaal, altijd geweest en functioneert optimaler met een kleine overheid in dienst van de maatschappij. Ik deel de verwondering en verbazing van de auteurs over de daadkracht van mensen dan ook niet. Ik zie deze namelijk elke dag en die daadkracht is zeker geen verdienste van welke politieke partij dan ook.
