Eerlijk gezegd vind ik dat Simone de Beauvoir in haar roman ‘Alle mensen zijn sterfelijk’ de vraag waarom we doodgaan al afdoende heeft beantwoord. Haar hoofdpersoon is na het drinken van een bijzonder drankje onsterfelijk geworden. Hij leidt een leven zonder deadline, waardoor elke urgentie ontbreekt. Alles kan tot morgen worden uitgesteld en dus leidt hij een saai, grotendeels slapend bestaan. Kortom, het mag dan wel triest zijn dat we allemaal moeten sterven. Maar die deadline is wel ergens goed voor. Hij zorgt voor peper in ons achterste en brengt ons in beweging.
Maar dit antwoord is niet voldoende voor de zich altijd verwonderende Mathieu Weggeman, hoogleraar Organisatiekunde aan de Technische Universiteit Eindhoven en Chef Innovatie van de Baak Managementcentrum VNO-NCW. Als wetenschapper onderwerpt hij de waaromvraag van onze sterfelijkheid aan een uitgebreid onderzoek. Hij heeft daarvoor zelfs een enquête ontworpen. Wie zou daar niet aan mee willen doen? Dan mag je bijvoorbeeld zeggen of je het (on)eens bent met de stelling: ‘De soort "mens" moet blijven bestaan want het is gewoon een leuke soort.’
Interessanter dan de antwoorden, is het onderzoek van Weggeman. Niet zo gek bij een auteur die zijn zelfportret eindigt met: ‘Ik geniet het méést van de avond vóór Sinterklaas.’ Kan het anders bij een man die op alle manieren laat merken dat hij meer geïnteresseerd is in het proces dan in het resultaat?
Zelfs als het leven na dit leven je koud laat (omdat je kiest voor keuze 1: ‘Als ik dood ben, ben ik dood’), kun je genieten van zijn onderzoek. Het is een staaltje van mooie hersengymnastiek, vooral omdat Weggeman nooit gaat zweven. Ook niet wanneer hij drie keuzen tegen het licht houdt die inhouden dat wij op de een of andere manier na onze dood voortleven. Hij werkt ‘slechts’ met de naïviteit van een onderzoeker die geen enkele mogelijkheid bij voorbaat wil uitsluiten.
Typisch Weggemaniaans (dat wil zeggen geestig én raak) zijn zinsneden als: ‘Overigens wordt er niet vanuit gegaan dat voor de opbouw van die nieuwe levensvorm alleen gebruikgemaakt wordt van de moleculen waaruit de betreffende persoon bestond toen hij stierf. Dat zou een geweldige administratie en organisatie vereisen, of telkens weer opnieuw een wonder.’
Inspirerend is zijn onderzoek naar wat er vóór de dood komt, de zin van het bestaan. Aan het - obligate - in stand houden de soort besteedt hij relatief weinig aandacht. Zijn doelgroep is de zichzelf actualiserende mens in een hoogontwikkelde economie en via een mooie exploratie komt Weggeman tot de conclusie dat de zin van het bestaan is: het ‘be-leven’ en door anderen laten beleven van je identiteit, het verder ontwikkelen van die identiteit door te experimenteren en te spelen.
Een aanstekelijk levenszin. Zeker in combinatie met het door Weggeman geïntroduceerde en vurig beleden neo-naïvisme. Daarin hebben nieuwsgierigheid, onbevangenheid en een zekere mate van gekte een belangrijke plaats. Wanneer zo’n zelfbenoemde neo-naïvo een boek schrijft, vraag je je als lezer af en toe af of de man gek is geworden. Wie Weggeman kent (en/of goed leest en nadenkt), weet dat het met die gekte zo’n vaart niet loopt. Het is zijn speelse geest die je als lezer herhaaldelijk op verschillende benen zet. Wie soepel van geest is, kan daarom heerlijk dansen op Weggemans absurde vraag Waarom zouden we doodgaan?
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
