Grensoverschrijdend gedrag is een thema dat in de afgelopen jaren nadrukkelijk naar voren is gekomen in zowel nationale als internationale media. Dergelijke incidenten hebben aangetoond hoe kwetsbaar organisaties en hun commissarissen zijn wanneer het gaat om sociale en psychologische veiligheid. Denk maar aan situaties bij The Voice, DWDD en Ajax. Het bewustzijn rondom dit onderwerp is weliswaar toegenomen, maar tegelijkertijd wordt duidelijk hoe complex en gelaagd dit vraagstuk is. Voor commissarissen vormt dit een essentieel aandachtsgebied, niet alleen vanwege hun verantwoordelijkheid voor goed bestuur, maar ook omdat sociale veiligheid direct raakt aan de cultuur, reputatie en weerbaarheid van een organisatie. En niet te vergeten: het valt binnen hun rol als werkgever van de bestuurders en hun verantwoordelijkheid tegenover medecommissarissen.
openheid en respect
Sociale veiligheid binnen een organisatie gaat verder dan het implementeren van beleid. Het draait om het realiseren van een cultuur waarin medewerkers zich beschermd en gerespecteerd voelen, zelfs in uitdagende omstandigheden. Dit vraagt om een omgeving waarin openheid en respect centraal staan en waarin zorgen en signalen zonder angst voor persoonlijke gevolgen besproken kunnen worden. Voor toezichthouders betekent dit een actieve rol: het signaleren van risico’s, het kritisch bevragen van bestuurders, het stimuleren van een cultuur van reflectie en leren, en het pakken van de eigen werkgeversrol.
Wat grensoverschrijdend gedrag precies inhoudt, kan sterk variëren. Het begrip is dynamisch en afhankelijk van de context. Ook cultuur, generatie en achtergrond spelen bijvoorbeeld een belangrijke rol. Waar de één een bepaalde gedraging als acceptabel beschouwt, kan een ander dit ervaren als kwetsend of ongepast. Juist deze subjectieve dimensie benadrukt de noodzaak van duidelijke richtlijnen en een gedeeld begrip binnen de organisatie. Commissarissen moeten zich daarom niet alleen richten op het toetsen van beleid, maar ook op de bredere context: machtsverhoudingen, organisatiecultuur, samenwerking met externe partijen en andere factoren die van invloed kunnen zijn op het ontstaan van ongewenst gedrag.
Wat is grensoverschrijdend gedrag?
Grensoverschrijdend gedrag kan worden omschreven als gedrag waarbij de persoonlijke grenzen, waarden of normen van een ander worden overschreden, waardoor deze persoon zich ongemakkelijk, onveilig of gekwetst voelt. Dit kan zowel fysiek, verbaal, emotioneel als digitaal plaatsvinden, en varieert van ongewenste aanrakingen of opmerkingen tot intimidatie, manipulatie of misbruik. Grensoverschrijdend gedrag houdt geen rekening met de wensen, autonomie of gevoelens van anderen en kan zowel opzettelijk als onbedoeld zijn.
Het is belangrijk dat het gedrag wordt beoordeeld vanuit het perspectief van de ontvanger, waarbij diens ervaring en interpretatie centraal staan.
proactieve benadering
Het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag vraagt om meer dan reactief handelen. Het vereist een proactieve benadering waarbij preventie centraal staat. Dit betekent dat bestuurders niet alleen een voorbeeldfunctie hebben, maar ook dat zij in staat moeten zijn een cultuur te faciliteren waarin sociale veiligheid een vanzelfsprekendheid is. Commissarissen moeten zich afvragen of het bestuur voor passend beleid heeft zorggedragen, of het effectief omgaat met signalen en meldingen, en of de organisatie daadwerkelijk leert van incidenten. Dit proces van continu leren en verbeteren vormt de kern van sociale veiligheid.
Daarbij mag niet worden vergeten dat sociale veiligheid ook een kwestie is van leiderschap. Ethisch leiderschap, waarin integriteit, respect en inclusie centraal staan, is een voorwaarde voor het bevorderen van een veilige werkomgeving. Harvard-hoogleraar Amy Edmondson zegt het in haar boek De onbevreesde organisatie zo mooi: ‘Er moet in iedere organisatie een klimaat zijn waarin mensen zich veilig genoeg voelen om een intermenselijk risico te nemen door hun mond open te doen en hun zorgen, vragen of ideeën te delen.’
voorbeeldfunctie
En natuurlijk geldt dat voor iedere organisatie. Toezichthouders hebben hierin een voorbeeldfunctie. Door actief betrokken te zijn bij dit onderwerp en het gesprek aan te gaan met bestuurders, kunnen zij bijdragen aan het vertrouwen in de organisatie en het versterken van de governance.
vier kerntaken
De raad van commissarissen heeft in de praktijk vier kerntaken op het gebied van sociale veiligheid, die samen een cyclisch geheel vormen. In de kern gaat het daarbij om:
- Preventie: toezien op de vorming van beleid, een gedragscode, bewustwordingstraining en opleiding, de aanwezigheid van laagdrempelige meldstructuren en open leiderschap.
- Signaleren: het aangaan van een actieve dialoog met het bestuur en binnen de raad, het volgen en monitoren van de cultuur en het tonen van een continue alertheid op afwijkingen.
- Handelen:het oppakken van meldingen door middel van factfinding, onder meer via zorgvuldige gesprekken met directbetrokkenen, het eventueel laten uitvoeren van onafhankelijk onderzoek, bescherming van de betrokkenen en het handelen op basis van de uitkomsten.
- Nazorg: zorgdragen voor evaluatie, structurele zichtbare verbeteringen en het herstel van vertrouwen in de organisatie.
hogere eisen
In een tijd waarin stakeholders — waaronder medewerkers en klanten — steeds hogere eisen stellen aan de sociale verantwoordelijkheid van organisaties, is het waarborgen van sociale veiligheid geen optionele keuze meer. Het is een noodzakelijke voorwaarde voor goed bestuur en duurzaam succes van de organisatie. Voor commissarissen is dit een uitnodiging om verder te kijken dan de formele kaders en de menselijke maat voorop te stellen. Juist in die combinatie van strategisch inzicht en moreel kompas ligt de sleutel tot een inclusieve en respectvolle organisatiecultuur.
Ook rechters hechten steeds meer waarde aan de rol van toezicht op cultuur en gedrag. Dit betekent dat de lat voor commissarissen op het punt van sociale veiligheid en grensoverschrijdend gedrag hoog ligt. Een falende cultuur binnen een organisatie kan niet alleen leiden tot interne onrust, maar ook tot verlies van vertrouwen bij externe stakeholders, wat juridische, financiële en reputatiegevolgen kan hebben — ook voor jou als commissaris persoonlijk.
Grensoverschrijdend gedrag en de rol voor commissarissen en toezichthouders biedt een kader voor het voorkomen van grensoverschrijdend gedrag en een perspectief op wat het betekent om een sociaal veilige werkomgeving te realiseren en te bewaken door actief te handelen wanneer het toch misgaat. Gebruik het boek als een toolkit in jouw dagelijkse praktijk. Het borgen van sociale veiligheid is een voortdurende uitdaging, maar ook een kans voor jou als commissaris om actief bij te dragen aan organisaties die sterker, weerbaarder en rechtvaardiger zijn.
Over Frank Peters
Frank Peters is oprichter van VIRTUS Communications (2014). Daarvoor gaf hij bijna 19 jaar leiding aan de Nederlandse vestiging van het internationale PR-netwerk Porter Novelli. Hij zit ruim 30 jaar in het communicatievak en zijn specialismen zijn reputatiemanagement, issuemanagement en crisiscommunicatie. Hij is o.m. de auteur van Het juiste doen als niemand kijkt en Van Winst naar Waarde.