De Amerikaanse psycholoog Philip Zimbardo begon zijn presentatie op het Amsterdamse PICNIC zingend. Een vrolijke opkomst voor een man wiens naam onlosmakelijk verbonden is met het favoriete experiment van cultuurpessimisten. In 1971 liet Zimbardo een groep van 24 geestelijk gezonde studenten de situatie in een gevangenis naspelen. Een deel van de groep werd aangewezen als cipier, de rest was gevangene. Het Stanford Prison Experiment zou twee weken duren, maar werd al na zes dagen door Zimbardo afgebroken. De ‘cipiers’ begonnen na een paar dagen dermate sadistisch gedrag te vertonen, dat voortzetting van het experiment te gevaarlijk werd geacht. Enkele ‘gevangen’ waren toen al ernstig getraumatiseerd. Het Stanford Prison Experiment wordt, samen met het eerdere experiment van Stanley Milgram, vaak aangehaald als bewijs voor de gevaren van blinde gehoorzaamheid.
Het slechte in de mens is Zimbardo blijven fascineren. Hij schreef meerdere populair-wetenschappelijke boeken over het onderwerk, waaronder recentelijk ‘The Lucifer Effect: Understanding How Good People Turn Evil’, waarin hij parallellen trekt tussen de deelnemers aan zijn experiment op Stanford en Amerikaanse militairen in de Irakese Abu Ghraib-gevangenis. Met zijn nieuwste boek, dat hij presenteerde op PICNIC, is Zimbardo een nieuwe richting in geslagen. In ‘The Time Paradox’, dat hij schreef samen met Google-research manager John Boyd, beschrijft hij hoe mensen tijd op verschillende manieren beleven, en de verregaande consequenties die dat heeft voor werk en leven.
Zimbardo illustreerde zijn abstracte stelling met beelden van zijn onderzoek met kinderen van vier jaar oud. In het filmpje is te zien hoe Zimbardo een kind een marshmellow geeft als beloning voor het oplossen van een eenvoudig raadsel. Nog voordat de kinderen de kans hebben om het snoepgoed te eten, vertelt Zimbardo ze dat hij even de kamer uit moet. Als de kinderen wachten met het eten van de marshmellow totdat hij terugkomt, krijgen ze een extra marshmellow, belooft de psycholoog. De reacties van de kinderen lopen sterk uiteen. Een enkeling wacht de volle tien minuten tot Zimbardo terugkeert. Anderen schuiven heen en weer op hun stoel, wringen zich in alle bochten, om vervolgens na enkele minuten alsnog - schuldbewust - naar de marshmellow te grijpen. Eén jongetje heeft wel heel weinig geduld. Nog voordat Zimbardo de kamer uit is, heeft hij zijn mond al vol.
De reacties van de kinderen duiden op verschillen in tijdsbeleving, verklaart Zimbardo: ‘Op basis van internationaal onderzoek naar de tijdsbeleving van duizenden volwassenen, zijn we tot de conclusie gekomen dat er drie basishoudingen zijn: een sterke oriëntatie op het verleden, een exclusieve oriëntatie op het heden, en een sterke oriëntatie op de toekomst. Alle beslissingen die we in het heden nemen worden beïnvloed door onze tijdsoriëntatie. De kinderen die hun behoeftebevrediging kunnen uitstellen, zijn meer georiënteerd op de toekomst. De kinderen met weinig geduld, zijn duidelijk georiënteerd op het heden. Uit eerder onderzoek blijkt dat toekomstgeoriënteerde kinderen beter presteren op school, zelfverzekerder zijn, en gelukkiger dan kinderen die op het heden of verleden georiënteerd zijn.’
Zimbardo, die in de Verenigde Staten een bekende mediapersoonlijkheid is, hekelt de zakelijke cultuur die nauwelijks ruimte laat voor reflectie op heden en toekomst. De ´drukdrukdruk’- cultuur is volgens hem niets minder dan een ‘war on time’: ‘Al die bankmanagers die nu van hun voetstuk zijn gevallen, wilden hun marshmellow meteen opeten.’ Die cultuur zal niet snel veranderen, vreest Zimbardo, maar op individueel niveau kunnen mensen wel proberen om hun ‘tijdsoriëntatie’ bij te stellen - vanzelfsprekend met behulp van de in zijn boek geschetste methodes. Zimbardo’s afsluitende advies aan zijn PICNIC-gehoor: ‘Learn to waste time.’
