Incompetentiecompensatie- competentie

Iemand zegt: ‘Ik wil rijk, mooi en succesvol zijn.’

De woorden galmen door de lucht. Over het natte asfalt glijden de auto’s en bussen naar de stranden. Over de stoepen waggelen oude mannen en vrouwen naar diezelfde stranden. Alles is mooi en glijdt de zee in.

Er zijn altijd meer wolken in onze overzeese gebiedsdelen dan we zo geneigd zijn om te denken. Somber gebroed maakt zich van me meester. Een licht tropisch existentialisme. Zou iemand die zegt dat ze rijk, mooi en succesvol wil zijn zich wel eens afvragen of ze daartoe wel voldoende competenties heeft? Of heb je daar geen competenties voor nodig? Is mooi, succesvol en rijk gewoon een kwestie van bevalligheid?

Met een schaapachtig hoofd kijkt een leguaan vanuit de tamarindeboom in de peilloze noordoostelijke verten, dwars tegen de passaat in en met zijn zwart bespikkelde staart ferm om de dunne twijgen van de boom geklemd. Heeft een leguaan competenties?

Ik weet het niet, maar het lijkt me dat het dier doorgaans geen behoefte heeft aan incompetentiecompensatiecompetentie. Het doet gewoon wat het moet doen, bijvoorbeeld de peilloze verte in kijken. Als het daarmee klaar is, glijdt het dier de stam af, rechtstreeks de kunuku in. Ik zie hoe het zich verenigt met drie of vier soortgenoten. Jurassic Park onder mijn balkon.

De term ‘incompetentiecompensatiecompetentie’ houdt me de laatste tijd zeer bezig. Ik voel een intense droefheid omdat ik hem niet zelf heb bedacht. Odo Marquard, Duits filosoof, nu al behoorlijk ver in de 80, komt de eer toe dit concept te hebben uitgedokterd. In eerste instantie dacht hij aan filosofen. Ooit waren filosofen mensen met competenties op wetenschappelijk gebied, maar echte wetenschappers overvleugelden hen. Toen dachten de filosofen dat ze competenties hadden op theologisch gebied, maar de in theologie gelooft niemand meer. Uiteindelijk werden de filosofen ethische raadsheren, maar ook daarin zijn ze inmiddels overtroefd door zielenknijpers en andersoortig therapeutisch gespuis. Wat moet, zo vraagt, Marquard zich af, een filosoof nog in onze tijd? Hij kan niet anders dan maskeren, net doen alsof hij niet weet dat hij volstrekt overbodig is en dus duikt hij overal ongevraagd op om mensen aan het denken te zetten en te spiegelen en verder niets te doen. Daar is hij werkelijk heel competent in.

Toen ik dit allemaal las, maakte zelfhaat zich van me meester. Ik ben diep afgegleden als dit klopt. Ik verdien helemaal geen vakantie op Curaçao.

Maar troost kwam snel. Filosofen zijn natuurlijk niet de enigen die hun competenties weten te compenseren. Managers zijn er bijvoorbeeld ook goed in. De beroemde goeroe Chris Argyris sprak lang geleden al eens van bekwame onbekwaamheid (skilled incompetency), een schitterende term waarmee hij het verschijnsel wilde aanduiden dat managers vaak heel goed zijn in dingen die niet ter zake doen: plannen schrijven, vergaderen, functioneringsgesprekken voeren, professionals de stuipen op het lijf jagen en allerlei andere zaken die welbeschouwd alleen maar de transactiekosten opvoeren.

En op mijn Caraïbische balkon onder die mooie regenboog bedacht ik dat het hele leven van mensen draait om het kunnen compenseren van incompetenties. Deze maskerade is in zekere zin wat ons allen constitueert: van de man die snoeft dat hij een geweldige minnaar is tot de sollicitant die zijn c.v. oppoetst om zo de human resource manager een loer te draaien.

Incompetentiecompensatiecompetentie. Lees het word nog eens goed, want het is niet zo moeilijk als het lijkt. Anders gezegd, het woord zelf is een illustratie van wat het betekent. En terwijl de noordoostpassaat zee, land, mens, dier en plant mild maar gestaag geselt, vraag ik me af hoe iemand die rijk, mooi en succesvol wil zijn het zonder die incompetentiecompensatiecompetentie moet stellen.