Over de kredietcrises is, zo lijkt me, is wel genoeg gezegd: consumentisme zonder grenzen (creditcards, plunderen van je spaarrekening, lage rente en je huis met een tweede hypotheek inrichten als pinautomaat). De bruto schuld van de Amerikaanse financiële sector bedroeg in 1980 21 procent van het nationaal product; in 2007 was dat opgelopen naar 116 procent. Die bel met droomlucht,’the American Dream’, is vervolgens geëxporteerd naar de rest van de wereld in het kader risicospreiding. Nou daar zijn we blij mee… IJsland op de eerste plaats. Hoe groter het aandeel van de banksector is van je economie (in IJsland tussen 50 en 60 procent), hoe mooier de droomballon (IJsland behoorde tot deze week bij de vijf welvarendste landen ter wereld) en hoe oorverdovender de klap als die ballon wordt doorprikt.
Uiteindelijk moet een gezonde financiële sector gegrondvest zijn in een reële economie. Die hypotheken moeten immers wel ergens over gaan. Hoe kleiner de financiële sector, hoe ongevoeliger een land is voor droomlucht. En dat is een taak van de overheid: zorg ervoor dat de financiële droomsector niet te groot kan worden in je land. Het is een vorm van verslaving voor de inwoners van een land. Niet alleen de bankemployees met hun bonusregelen raken eraan verslaafd, ook alle ambtenaren raken verslaafd en nog erger, de bevolking meent recht te hebben op een droomleven. De Legiolease aandelen, de beleggingshypotheek en de Icesave spaarrekening, het blijken allemaal luchtkastelen.
Hoe ‘save’ is ‘ice’ trouwens bij een opwarmende aarde? We zijn ondertussen allemaal verslaafd geraakt aan droomlucht. En de kater bij het wakker worden valt niet mee. Een overheid die steun geeft aan het in stand houden van die droomlucht, houdt het systeem in stand. ‘Gaat u maar rustig slapen en droomt u maar lekker verder!’ Je stelt slechts de kater uit. De patiënt voelt zich ziek, want hij heeft last van afkickverschijnselen van een ernstige verslaving.
En dan kom ik bij de mantra’s van het neoliberalisme: marktwerking, lage belastingen, en kleine overheid. Hier komen we bij de structurele weeffout in het neoliberale gedachtegoed. En tevens de kern van het Rijnlandse denken. Het Neoliberalisme gaat uit van een sterke mate van individualisering. Als iedereen zijn eigen belang nastreeft, dan gaat het als vanzelf ook goed met het grotere geheel. Hier zit nu de misvatting: als we allemaal een auto willen vanwege de mobiliteit, staan we juist massaal stil in de file. De tirannie van de stapsgewijze rationaliteit: kleine op zich verstandige, rationele, verstandige stapjes voor een individu kunnen opgeteld uitdraaien op een catastrofe.
Gezamenlijk kunnen we ons van geen kwaad bewust onbewust de geest uit de fles halen. En dan moet je de hogere Goden aanroepen om het weer op orde te krijgen: ieder voor zich, God voor ons allen. Daarom gaan de Amerikanen op zondag zo massaal naar de kerk. Ze moeten geesten bezweren die zelf hebben opgeroepen. Zo is ongetwijfeld ook de klimaatverandering aanzienlijk versneld: allemaal kleine, op zich verstandige, stapjes van 6 miljard bewoners van Moeder Aarde maar die een desastreuze uitwerking hebben op het totaal.
Wij Europeanen, en Rijnlanders in het bijzonder, hebben daar een eigen oplossing voor: solidariteit! Solidariteit is het tegenovergestelde van individualisering. Een doorgeslagen geïndividualiseerde samenleving zal uiteindelijk een beroep moeten doen op Vadertje Staat. De staat die iedere neoliberaal nu juist zo veracht. Staatssteun. Het woord alleen al! De ‘slimme’ zakenbankjongens zijn nu afhankelijk van ‘domme’ kleinzielige burgers die eerst sparen om het pas daarna uit te geven en die gewoon belasting betalen in het land waar ze wonen. Daarom kan Wouter Bos een garantie geven. Het lijkt op de ‘slimme’ intensieve varkensboeren in 1997 ten tijde van de varkenspest een beroep moesten doen op gemeenschapgeld uit Brussel.
Die overdosis aan snelle geïndividualiseerde financiële jongens met een vette bonus (ik vermoed dat het vooral jongens zijn) moet dus uiteindelijk gecompenseerd worden door een ‘slow overheid’. Een slow overheid doet twee dingen. Ze zorgt ervoor dat burgers zich volwassen gedragen en ze heeft zelf haar poten nog stevig verankerd in de reële economie ( zoals nutsbedrijven, NS, PTT, gezondheidszorg, thuiszorg, enzovoort). Dat is noodzakelijk, want marktwerking leidt automatisch tot uitholling van alles wat niet direct tot financiële meerwaarde leidt maar best waarde kan hebben in termen van de menselijke maat en voor de totale samenleving uit oogpunt van solidariteit. In Amerika hebben ongeveer 60 miljoen mensen geen ziektekostenverzekering omdat die onbetaalbaar is. En dit dankzij of ondanks de marktwerking met zijn 15.000 lobbyisten in Washington.
Volwassen gedragen is dat je niet met 120.000 man op een ijsschots gaat staan die ‘ICESAVE’ heet. Daarin heb je ook een eigen verantwoordelijkheid. Solidariteit is niet een minister van de PvdA die een landje met 300.000 zielen (inclusief kinderen en ouden van dagen) verplicht 120.000 waaghalzen een reddingsboei toe te werpen van 20.000 Euro. Een verstandige Rijnlandse overheid steekt geen 20 miljard in gebakken lucht, maar weet dat je beter 20 miljard kunt steken in de reële economie (de maakindustrie). Laat de lucht maar even weglopen uit die windhandel en versterk het fundament van je economie: dat schept banen, een betere infrastructuur waar we allemaal wat aan hebben, ruimte voor solidariteit en… zo herwin je vertrouwen: dan heeft ieder nadeel zijn voordeel.
Op deze mannier komen we er niet: zelfs de neoliberalen - de beursjongens - onder de neoliberalen lijken dat te begrijpen: de bodem van de beurs is immers nog niet bereikt. De duivel in de vorm van de tirannie van de stapsgewijze rationaliteit zullen we zelf moeten bestrijden. Geloof in een Europese droom en ondersteun de reële economie!
