Ooit mocht Maarten van Gelderen de titel 'jongste advocaat van Nederland' voeren. Inmiddels is dat al weer negen jaar geleden en zo kan hij, ofschoon hij slechts dertig is, al bogen op een zeer ruime ervaring op het gebied van zijn specialisme, het arbeidsrecht. Van Gelderen trad in de voetsporen van zijn vader. Al tijdens zijn studie werkte hij gedeeltelijk bij hem in de zaak. Nu staan ze samen aan het hoofd van een in arbeidsrecht gespecialiseerd advocatenkantoor in Maarssen. "Wij zijn een beetje de Moszkowicz-en van het arbeidsrecht", zegt Van Gelderen. Ook een jongere broer en zus studeren rechten en willen te zijner tijd voor het kantoor in Maarssen gaan werken. "Wij hebben het met de paplepel ingegoten gekregen", zegt Van Gelderen. "Niet dat wij vroeger thuis pleidooien hielden, maar er werd bij ons wel altijd stevig gediscussieerd." Het aantrekkelijke van arbeidsrecht vindt hij dat het om mensen gaat en dat het zelden slepende zaken betreft. Na twee of drie maanden is een zaak afgerond. "Wij zien snel resultaat en hoeven geen kasten te vullen met meterslange dossiers. Arbeidsrecht is dynamisch. Dat trekt me." Toen Van Gelderen junior in de zaak van zijn vader kwam werken, waren daar vier advocaten aan verbonden. Inmiddels is hun aantal gegroeid tot dertien op het gebied van arbeidsrechten gespecialiseerde advocaten en juristen. Van Gelderen: "De groei is mede ontstaan doordat wij in 1997 de landelijke ontslaglijn hebben geopend. Bellers krijgen voor 50 eurocent per minuut een eerste advies over wat zij moeten doen als hen ontslag wordt aangezegd. Aan dit soort laagdrempelig advies blijkt een enorme behoefte te zijn. Voor veel mensen is het een grote stap om naar een advocaat te gaan. In 1997 kregen wij honderd telefoontjes per maand. Nu zijn we zo ongeveer een call center, waar elke maand 2500 mensen naar toe bellen." Met een omzet van 30 euro per uur, waarvan bovendien de helft naar de KPN gaat, is de ontslaglijn op zich geen rendabele activiteit. Hij draagt echter wel bij aan de naamsbekendheid van het kantoor. Bovendien worden veel bellers cliënt. Dan gelden andere tarieven, vertelt Van Gelderen: 180 euro per uur, exclusief BTW. "Wellicht een fors bedrag, maar vaak is het wel de moeite waard", aldus Van Gelderen. "Bovendien kun je, als het ontslag niet op een eerlijke manier is gegaan, die kosten verhalen op de werkgever. Daarnaast is het sowieso de moeite waard om bijvoorbeeld tweeduizend euro in een advocaat te investeren als die er voor jou een ontslagvergoeding van twintigduizend euro extra uit weet te slepen. Of dat lukt, weet je van tevoren natuurlijk nooit helemaal zeker. "Helaas kennen we in Nederland niet het principe van een advocaat inhuren op basis van no cure, no pay. De Orde van Advocaten houdt dat tegen. Maar dat is naar mijn smaak een achterhoedegevecht. Soms hanteren wij echter wel een vergoeding die in de richting van no cure, no pay komt, namelijk de resultaatafhankelijke beloning." Eind 2003 verscheen van de hand van Van Gelderen het boek 'Eerste Hulp Bij Ontslag - Rechten, plichten, valkuilen, tips en trucs'. Van Gelderen: "Ik ging op een zeker moment in de boekhandel kijken en zag dat er een hele stapel titels ligt over de juridische aspecten van echtscheiding, allemaal zelfhulpboeken voor de leek die zelf gaat scheiden. Vergelijkbare boeken op het gebied van arbeidsrecht zijn er niet of nauwelijks, terwijl duizenden mensen met ontslag te maken krijgen. Niet alleen nu, in tijden van recessie, maar ook toen de conjunctuur nog goed was. "Het is heel belangrijk dat iemand die wordt ontslagen van meet af aan weet wat hij wel of niet moet doen. Als je in het begin fouten maakt, gaat dat als een boemerang tegen je werken. Achter in mijn boek heb ik de tien belangrijkste ontslagtips neergezet. Voor specialisten zijn het basale dingen. Maar voor wie voor het eerst van zijn leven met ontslag wordt geconfronteerd zijn ze soms nieuw en altijd van groot belang. Dat er behoefte is aan dit soort adviezen merken we aan de gesprekken die we voeren met de bellers naar de ontslaglijn. Door die gesprekken weten wij hoeveel mensen er basisfouten maken. "Laat ik twee belangrijke adviezen geven. De eerste is dat je altijd schriftelijk bezwaar tegen ontslag moet aantekenen. Zelfs als je ziet dat ontslag onafwendbaar is, moet je bezwaar maken. Sinds 1 september 2003 is het UWV veel strenger bij het toekennen van een werkloosheidsuitkering. Als je 'verwijtbaar' werkloos bent, kun je fluiten naar je WW. Wie geen schriftelijk bezwaar heeft aangetekend, heeft zich onvoldoende verzet en loopt het risico dat hij geen WW krijgt. "Het tweede advies is dat je je niet naar huis moet laten sturen. Die fout wordt veel bij reorganisaties gemaakt. Dan ontslaat de werkgever je omdat er geen werk meer voor je is en zegt: 'Ga maar naar huis. Wij betalen u, in afwachting van de officiële stappen, gewoon door. Maar levert u wel alvast uw mobiele telefoon en uw lease-auto in.' Dat moet je nooit doen, want als een advocaat dan later bezwaar aantekent, zegt de werkgever dat de betrokken werknemer al een paar maanden thuis zit. "Daarom moet je te kennen geven dat je wilt blijven werken. Als de baas je dan niettemin wegstuurt, stelt hij je op non-actief. Vraag hem dat met zoveel woorden op papier te zetten. Als hij dat weigert, stuur hem dan een (aangetekende) brief met de mededeling dat jij wél wilt werken, maar van hem niet mag. Daarnaast moet je pas je spullen inleveren op het moment dat je niet meer in dienst bent. Als je dat meteen bij de aanzegging doet, geef je impliciet te kennen dat je het met het ontslag eens bent." Als goed advocaat vertegenwoordigt Van Gelderen niet alleen met ontslag bedreigde werknemers, ook adviseert en begeleidt hij - uiteraard in andere cases - werkgevers. Ook voor hen heeft hij adviezen, waarvan de belangrijkste is dat zij moeten zorgen dat zij hun dossiers goed op orde hebben. Zo moeten ze bij reorganisaties de noodzaak daarvan kunnen onderbouwen en duidelijk maken waarom ze meneer Y in plaats van mevrouw X willen ontslaan. Sommige werkgevers menen dat ze voor eeuwig vastzitten aan een disfunctionerende medewerker. Dat is volgens Van Gelderen een fabeltje. "Maar je kunt hem niet, zoals sommigen hopen, op staande voet ontslaan. Je moet gesprekken voeren over zijn functioneren en die vastleggen in een verslag. In zo'n gesprek moeten verbeterpunten worden vastgesteld, waaraan de betrokken medewerker over twee of drie maanden dient te voldoen. Op dat moment ga je weer om tafel zitten en bespreek je de situatie opnieuw. Het is in feite heel simpel, maar het wordt makkelijk vergeten. Ondernemers hebben andere dingen aan hun hoofd dan verslagen maken. Toch moet dat. Alleen praten met een disfunctionerende medewerker is niet voldoende. Je moet hem verslagen van die gesprekken sturen, desnoods per e-mail." Nederland kent een dubbel ontslagrecht. Werkgevers kunnen ontslag aanvragen via het CWI en via de kantonrechter. De route via het CWI is in feite een voortzetting van de - van de Duitse bezetter overgenomen - bescherming van werknemers, die in 1945 werd geregeld in een Buitengewoon Besluit Arbeidsverhoudingen (BBA). Al in 1953 waren er de plannen dit vergunningenstelsel af te schaffen, maar dat is er nog steeds niet van gekomen. Van Gelderen vindt het dubbel ontslagrecht een onding. Toch verwacht hij niet dat binnen afzienbare tijd de weg via het CWI wordt afgeschaft. Van Gelderen: "De rechterlijke macht is al overbelast. Als alle ontslagzaken via de kantonrechter zouden gaan lopen, heb je honderden zo niet duizenden rechters extra nodig. Het CWI, toetsing door een ambtelijke instantie, is goedkoper dan de kantonrechter. In dit geval wegen overwegingen van doelmatigheid kennelijk zwaarder dan die van rechtvaardigheid. Maar het blijft een rare zaak dat er wel een onafhankelijke rechter aan te pas komt wanneer mensen bij wijze van spreken ruzie hebben over een schutting en dat ze daarbij tot aan de Hoge Raad kunnen doorprocederen. Terwijl bij ontslagaanvragen via het CWI een ambtelijke commissie uitspraak doet, zonder dat er zittingen plaatsvinden of zonder dat het mogelijk is beroep aan te tekenen." In zijn algemeenheid worden volgens Van Gelderen collectieve ontslagen via het CWI en individuele ontslagen via de kantonrechter aangevraagd. In zekere zin is het CWI voordeliger voor de werkgever, omdat die alleen toestemming geeft en geen vergoeding vaststelt. Er zit echter een addertje onder het gras, want het CWI is doorgaans strenger voor de werkgever dan de kantonrechter. "De ontslagvergoeding is smeerolie voor het stelsel", meent Van Gelderen. Terugkijkend op de laatste negen jaar, ziet Van Gelderen dat de ontslagpraktijk zich verhardt. "Werkgevers nemen sneller en makkelijker afscheid van personeel. Zo hadden we laatst het geval van iemand die al dertig jaar bij dezelfde baas werkt. Daar kwam een nieuwe manager en na twee maanden kreeg de man de mededeling dat hij niet in het team paste. En dat terwijl hij al dertig jaar het team had gepast! "Omgekeerd worden medewerkers zich ook bewuster van hun rechten en laten ze zich niet zomaar ontslaan. Nu weet bijna iedereen dat er zoiets als een kantonrechterformule bestaat en dat die een maat is voor de ontslagvergoeding. Sommigen weten zelfs dat de hoogte van de vergoeding A x B x C bedraagt, waarbij A het (voor leeftijd) gewogen aantal dienstjaren is, B de beloning en C de correctiefactor. "Welke C kunt u er voor mij uit slepen"? vragen ze bij binnenkomst. Een paar jaar geleden was het ondenkbaar dat cliënten daar uit zichzelf over begonnen." Wie het boek 'Eerste Hulp Bij Ontslag' leest, krijgt licht de indruk dat Nederlandse werknemers bangelijk en defensief zijn. Dat wordt in de hand gewerkt door het hier geldende anciënniteitprincipe: wie in Nederland het laatst is aangenomen, moet bij reorganisaties het eerst vertrekken. Daardoor lijkt het dat werken vooral een kwestie is van rechten opbouwen in plaats van vaardigheden ontwikkelen die het je makkelijk maken te vertrekken naar een nieuwe baan bij een andere werkgever. Dat beeld herkent Van Gelderen niet. Hem valt het juist op hoeveel medewerkers er al een veilig heenkomen hebben gezocht, voordat een reorganisatie zijn beslag krijgt. "Daarnaast krijg ik ook heel veel snelle, flitsende managers aan mijn bureau. Die hebben een heel zakelijke instelling, ook waar het ontslag betreft." Daarnaast zijn er natuurlijk de oudere werknemers met een arbeidsmoraal die eigenlijk niet meer van deze tijd is. Ze hebben vaak tientallen jaren bij één baas gewerkt. Soms proberen werkgevers van hen af te komen omdat ze een paar keer vijf minuten te laat zijn gekomen. Dat staat het Nederlandse arbeidsrecht niet toe. Soms ook kunnen deze medewerkers de automatiseringsgolf niet meer bijbenen. Als blijkt dat ze wel hun best hebben gedaan door naar cursussen en trainingen te gaan, maar dat het niettemin te snel voor hen gaat, is ontslag met een redelijke vergoeding vaak wel mogelijk. Van Gelderen: "Dan biedt de werkgever hem een regeling aan. Dan gaat de zaak langs de kantonrechter voor een pro forma afwikkeling. Vroeger was dat vrij makkelijk, maar tegenwoordig moet je daarmee oppassen. Want sinds 1 september 2003 toetst, zoals gezegd, het UWV of de werknemers zich voldoende heeft verzet tegen zijn ontslag alvorens een WW-uitkering toe te kennen. Deze toetsing staat los van de uitspraak van de rechter. Hoe streng het UWV is geworden blijkt wel uit het feit dat het steeds vaker WW-uitkeringen weigert. In de drie maanden na september 2003 hebben we evenveel van dat soort zaken op ons bureau gekregen als in de zes, zeven jaar daarvoor. De overheid knaagt aan de uitgaven voor de WW. Dat betekent onder meer dat je als werknemer extra goed moet nadenken voordat je ontslag plus een bijbehorende vergoeding accepteert."
Over Annegreet van Bergen
Annegreet van Bergen is econoom, auteur van de bestseller Gouden jaren en journalist.
