Wij denken over de mens en het goede

Dit deel van de methode Wij denken over... is een geheel herschreven bewerking van het eerder verschenen Wij denken over de mens en het goede, theorieboek, geschreven door Huib Schwab. Het behandelt alle eindtermen uit de verplichte domeinen Filosofische Antropologie en Ethiek van het VWO, maar gaat ook verder dan dat.
Het huidige verplichte examenprogramma voor filosofie geeft weliswaar ruimte om recht te doen aan de rijke traditie van het denken, maar met de voorgeschreven posities en begrippen houdt het naar onze mening te weinig rekening met de ontwikkelingen in de afgelopen decennia. Deze ontwikkelingen hebben vooral betrekking op het denken over de mens zoals dat vorm krijgt in wat Philosophy of Mind genoemd wordt, een breed scala aan stromingen en theorieën die het raadselachtige menselijke bewustzijn als onderwerp hebben. Veel van de hierin gevormde ideeën vinden aansluiting bij recentelijke inzichten uit de neurowetenschappen en tevens ondersteuning van evolutionaire onderzoekers.
De leerlijn die in het deel over de mens wordt gevolgd is daarom dat het menselijk bewustzijn op een gegeven 'moment' in de evolutie is ontstaan en daarmee ook de reflectie op wie en wat we zijn. Dat het bewustzijn tegenwoordig meer centraal staat in de filosofische reflectie dan vroeger hangt naast wetenschappelijke ontwikkelingen ook samen met het bestaan van machines waarvan sommigen denken dat ze ook intelligent of zelfs bewust kunnen zijn, namelijk computers.
Ook in het deel over ethiek wordt meer ruimte geboden aan een evolutionaire invalshoek, onder andere door te onderzoeken hoe mensen gemotiveerd worden voor bepaalde handelingen en het vormen van een moraal die op samenwerking is gericht. De rol van gevoel en ratio wordt daarbij vanzelfsprekend belicht, mede voortbouwend op inzichten uit het eerste deel. Het is overigens niet noodzakelijk het deel over de mens eerst behandeld te hebben, maar vakinhoudelijk gezien geniet het wel de voorkeur, omdat ons denken over het menselijke morele handelen uitgaat van bepaalde visies op wat de mens is.
Deze methode wil vooral het zelfstandig denken stimuleren. Dit theorieboek geeft een breed scala van mogelijke manieren van denken met betrekking tot relevante vraagstukken. Er worden weinig filosofen behandeld, hoewel hun gedachtegoed soms is verwerkt in de teksten. Docenten behandelen als het goed is de relevante filosofen en hun theorieën in de lessen; het leek ons overbodig om de inhoud van die lessen ook nog eens weer te geven in een tekstboek, zeker als er al genoeg andere bronnen zijn om deze te raadplegen. In het verwerkingsboek staan wel de filosofen, evenals veel primaire teksten.
In het theorieboek en het verwerkingsboek staan de filosofische begrippen vet gedrukt en verwijzen zo naar een begrippenlijst achterin. Daarin staan de begrippen uitgelegd zoals ze binnen de context van het boek besproken zijn.
Met het menselijk bewustzijn is ook de verwondering gegeven, onder andere over dit bewustzijn. De lezer ervaart hopelijk ook de verwondering waarmee de auteur dit boek heeft geschreven en deze hoopt op zijn beurt dat de lezer met meer verwondering achterblijft. Dit boek is daarom niet alleen geschikt voor leerlingen met filosofie, maar voor een ieder die serieus en met plezier wil nadenken.

Inhoud

DEEL I DE MENS 6

Wij denken 7
Geschiedenis 10
Evolutie 13
Homo sapiens 15
Taal 17
Het brein 19
Ik ben jij 21
Waartoe bewust? 24
De ziel 26
Ik denk 28
Geest in de machine 30
Gedraag je 32
Identiteit 34
Meervoudig 36
Qualia 38
Dubbelheid 40
Connecties 42
Denkende stof 44
Onbewust 47
Vrije wil 50
Zombies 52
Begeerte en lust 55
Seksualiteit 58
Emoties 61
Denken 63

Subject 65
Arbeid 68
Techniek 71
De maakbare mens 73
De spelende mens 75
Een kloof? 77
Wij denken door 79

DEEL II HET GOEDE 82

Ethiek 83
Wakker worden 85
Hedonisme 88
Eden 91
Moraal 93
Waarden 95
Gelijkwaardigheid 97
De natuur 100
Zelfzucht 102
Hechting 105
Samenwerking 107
Wederkerig altruïsme 109
Met gelijke munt 111
Geweld 113
Gevoelens 116
Nut 119
Het grootste geluk 122
Gij zult 124
Op zich 127
Verantwoordelijkheid 129
Deugd 131
Gelukt 134
Kracht 137

Begrippenlijst 140