God zoekt de mens

Rudolf Otto, Heilig, heilig, heilig

Deel I GOD

Hoofdstuk 1 Het zelfbewustzijn van het jodendom
Het terugvinden van de vragen
Filosofie en theologie
Situationeel denken
Grondig zelfbewustzijn
Dieptetheologie
De zelfkennis van de godsdienst
Kritische herwaardering
Intellectuele eerlijkheid
Filosofie als godsdienst
Filosofie als uitzicht
Elliptisch denken
De godsdienstfilosofie
Een manier van denken
Metafysica en metageschiedenis
Een uitdaging voor de filosofie
De aanbidding van het verstand
Ideeën en gebeurtenissen
De filosofie van het jodendom

Hoofdstuk 2 Wegen naar zijn aanwezigheid
De Bijbel is afwezig
Herinnering en inzicht
De zoektocht van de mens naar God
‘Zoek mijn aangezicht’
Drie wegen

Hoofdstuk 3 Het verhevene
Het grootse uitgangspunt
Macht, schoonheid, grandeur
Het wantrouwen van het geloof
Over het verhevene in de Bijbel
Het mooie en het verhevene
Het verhevene is niet het basisprincipe
Afschuw en verrukking

Hoofdstuk 4 Verwondering
Een erfdeel van verwondering
Een kleine schroef
Twee soorten verwondering
‘Sta stil en denk na’
‘Voor Jouw voortdurende wonderen’
Hij alleen weet

Hoofdstuk 5 Het gevoel voor het mysterie
‘Ver weg en diep’
In ontzag en verbazing
‘De wijsheid – waar moet je haar zoeken?’
Twee soorten onwetendheid
Wij voorvoelen en kunnen niet bevatten
‘Verborgen zijn de dingen die we zien’

Hoofdstuk 6 Het mysterie is niet opgelost
God vertoeft ‘in donkere wolken’
Een brood
De onuitsprekelijke naam
Het mysterie is niet God
Voorbij het mysterie ligt de genade
Drie houdingen
God is niet eeuwig stil

Hoofdstuk 7 Ontzag
‘Als de grote afgrond’
Het begin van wijsheid is ontzag
De betekenis van ontzag
Ontzag en vrees
Ontzag gaat vooraf aan geloof
Terugkeer tot de eerbied

Hoofdstuk 8 Hemelse glorie
Het majesteitelijke is het onuitsprekelijke
De glorie is geen ding
De hemelse glorie is de nabijheid van God
De levende aanwezigheid
De kennis van het majestueuze
Geen oog hebben voor het wonder
Hardheid van hart

Hoofdstuk 9 De wereld
De aanbidding van de natuur
De ontgoocheling
De ontheiliging van de natuur
Het gegevene is niet het uiteindelijke
De onzelfstandigheid van de natuur
Het bedrog van de afzondering
De natuur aanbidt God
Een ding door God
De vraag van de verbazing

Hoofdstuk 10 Een aan ons gerichte vraag
Bovennatuurlijke eenzaamheid
Geen wetenschappelijk probleem
Voorbij definities
Het principe van de onverenigbaarheid
De dimensie van het onuitsprekelijke
Het besef van transcendente betekenis
Het gevoel van verwondering is ontoereikend
Het argument van ontwerp ofwel het teleologische bewijs
Religie begint met verwondering en mysterie
Een aan ons gerichte vraag
‘Een paleis vol van licht’
Wat te doen met verwondering

Hoofdstuk 11 Een ontologische vooronderstelling
Momenten van inzicht
De ontmoeting met het onbekende
Voorconceptueel denken
Religie is de weerklank op het mysterie
Boven onze wijsheid uitrijzen
Ultieme betrokkenheid is een vorm van verering
Wij prijzen voordat wij bewijzen
Een ontologische vooronderstelling
De ongelijkheid van ervaring en uitdrukking

Hoofdstuk 12 Over de betekenis van God
Het minimum aan betekenis
Twee gevolgtrekkingen
Gods aandeel in menselijk inzicht
De rol van de tijd
De religieuze situatie
Momenten
Een vermomd antwoord

Hoofdstuk 13 God zoekt de mens
‘Waar ben je?’
Geloof is een gebeurtenis
Een flits in de duisternis
Terugkeer tot God is een antwoord aan hem
Een spirituele gebeurtenis
Hoofdstuk 14 Inzicht
Hoor, o Israël – Shemá Yisra’el
Het initiatief van de mens
‘Het oog van het hart’
‘Deuren voor de ziel’

Hoofdstuk 15 Geloof
‘Kun jij Gods wijsheid ten diepste doorgronden?’
Geen geloof op het eerste gezicht
Geloof is verbondenheid
Het onbehagen van het geloof
Geloof omvat trouw

Hoofdstuk 16 Het begripsvermogen te boven
Binnen het bereik van het geweten
God is het onderwerp
Bijwoorden
Eenheid is de maatstaf
Van inzicht tot actie
Alleen inzichten en niets anders?’

DEEL II OPENBARING

Hoofdstuk 17 Het denkbeeld van openbaring
De mens met de Thora
Waarom dit vraagstuk bestuderen?
Wij vergaten de vraag
Het dogma van de onafhankelijkheid van de mens
De gedachte van menselijke onwaardigheid
De afstand tussen God en mens
Het dogma van Gods totale zwijgen
De persoonlijke overeenkomst

Hoofdstuk 18 Het profetische understatement
De idee, de aanspraak en het resultaat
Wat is profetische inspiratie?
Woorden hebben vele betekenissen
Het profetische understatement
De taal van grootsheid en mysterie
Beschrijvende en richtinggevende woorden
Responsieve uitleg

Hoofdstuk 19 Het mysterie van de openbaring
Openbaring en de ervaring van openbaring
Het mysterie van de openbaring
De negatieve theologie van de openbaring
Beeldend beschrijven leidt tot een vertekening
Het elimineren van de mensvormige God
Zoals geen andere gebeurtenis

Hoofdstuk 20 De paradox van Sinaï
De paradox van de profetie
In diepe duisternis
Voorbij het mysterie
De twee aspecten
Was Sinaï een illusie?
Een wijze van denken
Een extase van God

Hoofdstuk 21 Een religie van tijd
Het denken en de tijd
De God van Abraham
De categorie van het ongeëvenaarde
De uitverkoren dag
Het unieke van de geschiedenis
Ontsnapping naar het tijdloze
Zaden van de eeuwigheid
Ongevoelig voor wanhoop
Evolutie en openbaring

Hoofdstuk 22 Proces en gebeurtenis
Proces en gebeurtenis
Het verleden in de huidige tijd zien

Hoofdstuk 23 Israëls verplichting
Toewijding aan gebeurtenissen
Het herinneren van een verplichting
Trouw aan een moment
Een erewoord
Leven zonder verplichting
Openbaring is een begin

Hoofdstuk 24 Een onderzoek naar de profeten
Wat voor bewijs?
De onjuiste mening
Is openbaring verklaarbaar?
Zijn de profeten betrouwbaar?
Een gevolg van krankzinnigheid
Zelfbedrog
Een pedagogische uitvinding
Verwarring
De tijdgeest
Het onderbewuste
Er zijn geen bewijzen

Hoofdstuk 25 De Bijbel en de wereld
Is de Bijbel een illusie?
Is God overal aanwezig?
De plaats van de Bijbel in de wereld
Wat de Bijbel deed
Geen woorden die meer betekenen
Het unieke van de Bijbel
Hoe de Bijbel te verklaren?
De almacht van de Bijbel
Kostbaar voor God
Heiligheid in woorden
Israël als bewijs
Hoe de zekerheid van Israël te delen
Niet op grond van bewijzen

Hoofdstuk 26 Geloof, samen met de profeten
Geloof met de profeten
Oorsprong en aanwezigheid
De grens van de geest
Niet zomaar een boek
‘Verwerp mij niet’

Hoofdstuk 27 Het beginsel van de openbaring
Openbaring is geen chronologisch kwestie
De tekst zoals die is
Openbaring is geen alleenspraak
De stem begrijpelijk voor iedereen
Wijsheid, profetie en God
De niet-geopenbaarde Thora
De Thora is in ballingschap
Denkbeeld en uitdrukking
Alledaagse passages
Weerzinwekkende passages
De Bijbel is geen utopie
Voortdurend begrijpen
De mondelinge Thora is nooit opgeschreven

DEEL III WEERKLANK
Hoofdstuk 28 Een wetenschap van daden
De hoogste berusting
De dadensprong
De daad is het waagstuk
Onze uiteindelijke belemmering
Een meta-ethische benadering
Het partnerschap van God en mens
Wegen, geen wetten
De goddelijkheid van daden
Te doen wat hij is
Gelijkenis in daden
‘De goede motivatie’
Bedoelingen hebben de mens nodig
Een wetenschap van daden

Hoofdstuk 29 Meer dan een innerlijke betekenis
Door geloof alleen?
De vergissing van het formalisme
Geen tweedeling
Spiritualiteit is het doel, niet de weg
Zelfstandigheid en afhankelijkheid
De wet
Van een geestelijke orde
Een theologische overdrijving

Hoofdstuk 30 De kunst van het zijn
Alleen daden en niets anders?
Een roep om creativiteit
God vraagt het hart
Waarom kavanah, oriëntatie op God?
Doen om te zijn
De inwoning van God in daden
Aanwezig zijn
Hoofdstuk 31 Kavanah
Oplettendheid
Waardering
Integratie
Meer dan kavanah

Hoofdstuk 32 Een godsdienstig gedragspatroon
Een godsdienstig gedragspatroon
Spinoza en Mendelssohn
Jodendom en wetsverering
Het fundamentele belang van aggada, de verhalende traditie
Thora is meer dan wet
Voorbij halacha, de voorschriften
Pan-halachisme
Een godsdienst zonder vertrouwen
Dogma’s zijn niet voldoende
De vier ellen

Hoofdstuk 33 Het probleem van de polariteit
Halacha en aggada
Hoeveelheid en kwaliteit
Halacha zonder aggada
Aggada zonder halacha
De polariteit van het jodendom
De spanning tussen halacha en aggada
Routine en spontaniteit
De waarde van gewoonte
Daden onderwijzen

Hoofdstuk 34 De betekenis van ‘observance’, het naleven van de wet
Oorsprong en aanwezigheid
De betekenis van religieuze voorschriften
Eeuwigheid, geen nuttigheid
Geestelijke betekenis
Een antwoord aan het mysterie
Avonturen van de ziel
‘Een lied elke dag’
Geheugensteuntjes
Handelen als hereniging
Verbondenheid met het heilige
De vervoering van daden

Hoofdstuk 35 Mitswa en zonde
De betekenis van mitswa, het religieuze en ethische gebod
‘Want wij hebben gezondigd’
‘De kwade neiging’, jeetser hara‘
‘Het is maar één stap’

Hoofdstuk 36 Het probleem van het kwaad
Een paleis in vlammen
‘In de macht van de boosdoeners’
De verwarring van goed en kwaad
Verzoening voor het heilige
Religie is geen luxe
Het grootste verschil
Hoe een bondgenoot te vinden
De Thora is een tegengif
Is het goede een parasiet?
Het kwaad is niet het uiteindelijke probleem
God en de mens hebben een gemeenschappelijke taak
Het vermogen om te volbrengen
Behoefte aan verlossing

Hoofdstuk 37 Het probleem van het neutrale
Het isoleren van de ethiek
Hoe met het neutrale om te gaan
Alle vreugdes komen van God

Hoofdstuk 38 Het probleem van de integriteit
Gevestigde belangen
Vreemde gedachten
De vlucht in wantrouwen
De beproeving van Job
‘Een kroon om over op te scheppen’
Vermomd veelgodendom
Het falen van het hart

Hoofdstuk 39 Het zelf en het niet-zelf
Is verlangen de maat van alles?’
De omzetting van behoeften
Bescheidenheid
Zelfrespect

Hoofdstuk 40 De daad verlost
Besef van innerlijke onderwerping, anawah
Momenten van zuiverheid
Berouw
God is vol compassie
Resultaten zuiveren de motieven
De daad verlost
‘Dien hem met vreugde’
‘Wij verknoeien en hij herstelt’

Hoofdstuk 41 Vrijheid
Het probleem van de vrijheid
Vrijheid is een gebeurtenis
Vrijheid en schepping
Goddelijke zorgzaamheid, rachamiem

Hoofdstuk 42 De geest van het jodendom
De betekenis van geest
De geest van het jodendom: sabbat
De kunst om de beschaving te overtreffen

Hoofdstuk 43 Het volk Israël
De betekenis van het joodse bestaan
Denken verenigbaar met onze bestemming
Israël – een geestelijke orde
De waardigheid van Israël

Dankbetuiging van de schrijver
Opmerkingen van de vertaler
Literatuur
Noten bij God zoekt de mens

DE NADAGEN VAN MAIMONIDES

Nawoord van de vertaler
Noten bij De nadagen van Maimonides

Heschels fenomenologische methode
Personenregister