Lichtsporen

Dit boek is een kunstbeschouwend werk voor de audio-visuele disciplines. De audio-visuele kunsten worden beschouwd als een geïntegreerd onderdeel van de kunstgeschiedenis en daarom worden de wetmatigheden die gelden voor de klassieke beeldende kunst toegepast op de audio-visuele kunsten.
In het eerste deel komt de geschiedenis van fotografie en film aan bod. Bij de chronologische behandeling worden representatieve beelden besproken. Het tweede deel geeft een overzicht van de fotografische disciplines van de meest objectief registrerende tot de meest poëtische, namelijk documentaire, toegepaste en autonome fotografie. Aan de hand van de contrasttheorie wordt in het derde deel de jonge fotografiegeschiedenis gepresenteerd als een opeenvolging van stromingen en tegenstromingen. Het vierde deel biedt een analyse van de beeldvorm in beeldelementen, een kunstbeschouwing met de nadruk op het behandelde beeldaspect en foto (filmstill) analyses. De verschillende aspecten van het (audio-visuele) kunstwerk als vorm, inhoud, context en functie komen in dit boek aan de orde.
Dit boek, uniek voor het Nederlandse taalgebied, werd fraai geïllustreerd en geheel in kleur gedrukt. Speciaal voor gebruik binnen onderwijssituaties wordt een aanvullend werkboek ontwikkeld.

Inhoud

Inleiding 11

SECTOR A Geschiedenis van de fotografie 16

Hoofdstuk 1 Van heliografie tot digiprint 17
De bakermat van de fotografie 17
Impressionisme 19
Negentiende eeuwse filosofieën 19
Irrationalisme 20
Positivisme 20
Naturalisme 21
De pioniers van de fotografie 21
De ontdekking 21
De ontwikkeling van de fotografie in de tweede helft
van de negentiende eeuw 24
Picturalisme 29
Realisme 31
De twintigste eeuw 32
Interbellum 33
Duits expressionisme 33
Dadaïsme 34
Futurisme 34
Großstadtthema 35
Vitalisme 37

Moderne fotografie in het begin van de twintigste eeuw 39
Straight photography 40
Surrealistische fotografie 42
Magischrealistische fotografie 43
De Parijse school 44
Documentaire fotografie 48
Landschapsfotografie 51
Na de Tweede Wereldoorlog 52
Neorealisme 52
Existentiefilosofie 52
Frankfurter Schule 53
Fotografie na 1945 53
Spontane fotografie 54
Conceptueel-documentaire fotografie 55
Abstracte fotografie 56
Popart fotografie 57
Conceptuele fotografie 60
Postmoderne fotografie 64
Hypermoderne Fotografie 70
De invloed van de fotografie op de kunst 73

SECTOR B Fotografische disciplines 78

Hoofdstuk 2 Van registratie naar poëzie 79
1 Documentaire fotografie 79
A Snapshotfotografie 81
B Documentaire fotografie sec 83
C Subjectieve documentaire fotografie 85
D Geënsceneerde documentaire fotografie 91
2 Toegepaste fotografie, gebruiksfotografie 93
A Fotografie als registratie 94
B Toegepaste geënsceneerde fotografie, reclame-
fotografie, geënsceneerde fictie 94
C Toegepaste semi-journalistieke fotografie 97
D Propagandafotografie 97
E Toegepaste reportagefotografie 98
F Modefotografie 98
G Glamourfotografie 103
3 Kunst- of autonome fotografie, fotografie als artistiek
medium 103
De vorm 104
Het modernistisch formalisme 107
De inhoud 109
De symbooltheorie 112
De context 113
A Autonome realistische fotografie 113
B Autonome fantastisch-realistische fotografie 114
C Autonome geënsceneerde fotografie 116
D Conceptuele fotografie 118
E Abstraherende fotografie 118
Sector C Stromingen en tegenstromingen 120

Hoofdstuk 3 Het contrastmodel 121
1 Lineair-picturaal 123
2 Plastisch-ruimtelijk 123
3 Tektonisch-atektonisch 123
4 Meervoudigheid-enkelvoudigheid 124
5 Absolute duidelijkheid-relatieve duidelijkheid 124
De naturalistische fotografie 125
De victoriaanse fotografie 126
Het picturalisme 126
Het neue sehen en de nieuwe zakelijkheid 127
De fotojournalistiek 128
De Parijse School 129
De fotografische abstractie 130
Popart 130
Postmoderne fotografie 131
Hypermoderne fotografie 131

SECTOR D Analyse van de beeldvorm 132

Hoofdstuk 4 Ritme en beweging 133
Diafragma en sluitertijd 133
Ritme 133
Scherptediepte en beeldcompositie 134
Beweging 137
Het sequentiële fasenbeeld 138
Het overlappende fasenbeeld 139
Bewegingsonscherpte 139
Cruciaal moment 140
Fotosequentie 140

Hoofdstuk 5 Textuur 141
Textuur en lichtrichting 141
Textuur en tactiliteit 141
Textuur en ruimte, textuurgradiënt 142
Textuur en lichtsoort 143
Ruw-zacht contrast 143
Het visualiseren van de tijd 144

Hoofdstuk 6 Licht 145
Licht-donkercontrast 145
Clair-obscur 146
Low-key en high-key 147
Schaduwen 151
Simultaan contrast 152
Licht en sfeer 152
De Film-noir 153

Gereflecteerd licht 156
Lichtrichting en lichtsoort 157
Zijlicht van één kant 157
Zijlicht van twee kanten, tangverlichting 157
Tegenlicht 158
Strijklicht 159
Onderlicht 159

Hoofdstuk 7 Ordening 162
Structureel skelet 162
Primaire aandachtspunten 163
Tektonisch en atektonisch 163
De gulden snede 163
Het visuele midden 164
Standpunt en beeldhoek 164
Concrete fragmentatie 165
Abstracte fragmentatie 166

Hoofdstuk 8 Compositie en arrangement 169
Compositiebasisvormen 170
Symmetrische compositie 170
Driehoekscompositie 170
Tondo-compositie 171
Overall-compositie 172
Asymmetrische compositie 173
Diagonale compositie 173
Abstracte compositie 173
Arrangementaccenten 176
Richtingaccent 176
Vormaccent 176
Textuuraccent 177
Kleuraccent 177

Hoofdstuk 9 Ruimte en diepte 178
Dieptearrangement 178
Grootteaccent 178
Silhouetkader 179
Scherpteaccent 181

Hoofdstuk 10 Kleur 182
Kleurcontrasten 184
Kleurenfotografie 184
Seriematige inkleuring 185
Het indirecte kleurproces 186
De panchromatische film 187
Kleurenfotografie als kunst 187

SECTOR E Camera en film 190

Hoofdstuk 11 Camera en film 191
Inleiding 191
De camera 192
De sluitertijd 193
Het diafragma 194
Het effect van de sluitertijd 194
De film 196
Over- en onderbelichting 196
Hoog contrast 197
Doka, print en dia 197
Het vergrotingsapparaat 197
Printfilters en variabel contrast 199
Het zonesysteem van Ansel Adams 200
De diaprojectie 202
De dia 203
De diaprojector 203
Het klankbeeld 203
De abstracte diaserie 204

Epiloog 205
Literatuur 209
Personenregister 210
Zakenregister 213
Lijst van afbeeldingen 219