Pensioen en de belangrijkste toekomstvoorzieningen

Voorwoord / 15
Lijst van afkortingen / 19
1 Wat is pensioen? Een inleidende zoektocht naar een definitie / 21
1.1 Inleiding / 21
1.2 Korte historische pensioenreis / 22
1.3 Mogelijke criteria / 23
1.3.1 Naamgeving / 23
1.3.2 Doelgroep en relatie met arbeid / 24
1.3.3 Vrijwillig of verplicht? / 25
1.3.4 Welke ‘risico’s’ worden gedekt? / 25
1.3.5 De looptijd / 25
1.3.6 Inhoud van de voorziening / 25
1.3.7 De instelling waar het pensioen is ondergebracht / 27
1.3.8 De wijze van financiering / 27
1.3.9 De zekerheid/onvoorwaardelijkheid van pensioenrechten / 28
1.4 Literatuur / 29
1.5 Wetgeving / 31
1.5.1 Pensioen- en spaarfondsenwet (PSW) / 31
1.5.2 Pensioenwet (PW) / 32
1.5.3 Algemene Ouderdomswet (AOW) / 33
1.5.4 Wet verevening pensioenrechten bij scheiding (WVPS) / 34
1.5.5 Wet verplichte deelneming in een bedrijfstakpensioenfonds 2000 (Wet Bpf 2000) / 34
1.5.6 Wet op de loonbelasting 1964 (Wet LB 1964) / 35
1.5.7 Wet inkomstenbelasting 2001 (Wet IB 2001) / 36
1.5.8 Burgerlijk Wetboek (BW) / 37
1.5.9 Wetgeving inzake gelijke behandeling / 37
1.6 Jurisprudentie / 37
1.6.1 Hoge Raad 27 februari 1998 / 38
1.6.2 Rechtbank Den Haag 28 augustus 2002 / 38
1.6.3 Hoge Raad 16 september 2005 / 39
1.7 Pensioenontwikkelingen / 39
1.7.1 Pensioenakkoord 2010 / 41
1.7.2 Uitwerkingsmemorandum / 44
1.7.3 Voorgestelde en weer ingetrokken fiscale wetsvoorstellen / 46
1.7.4 Tussentijdse ontwikkelingen / 49
1.7.5 Ontwikkelingen in 2013 en 2014 / 56
1.7.6 Wetgeving vanaf 1 januari 2015 / 58
1.7.7 Toekomst van het pensioenstelsel / 63
1.7.8 Principeakkoord vernieuwing pensioenstelsel in 2019 / 69
1.8 Conclusie / 72
2 AOW en Anw / 73
2.1 Inleiding / 73
2.2 Korte geschiedenis verhoging AOW-leeftijd / 75
2.3 Premieheffing / 81
2.3.1 Nationale regelgeving / 81
2.3.2 Vrijwillige verzekering / 92
2.3.3 Gemoedsbezwaarden / 95
2.3.4 KB 746 / 96
2.3.5 Europese regelgeving / 99
2.4 Uitkeringen / 103
2.4.1 AOW / 103
2.4.2 De uitkering / 105
2.4.3 In het buitenland wonende gerechtigden / 112
2.4.4 Anw / 115
2.4.5 De uitkering / 118
2.4.6 In het buitenland wonende gerechtigden / 118
2.5 Belastingheffing over de uitkeringen / 119
3 Driehoeksverhouding in de Pensioenwet / 121
3.1 Inleiding / 121
3.2 Inleiding pensioenwetgeving: korte uiteenzetting van de Pensioenwet en andere wetten die gerelateerd zijn aan pensioen / 121
3.3 Beknopte beschrijving van hoofdstuk 1 t/m 8 PW / 122
3.3.1 Doel Pensioenwet / 135
3.4 Pensioenovereenkomst tussen werkgever en werknemer / 137
3.4.1 Aanbod, aanvaarding, verwerping / 138
3.4.2 Bepalingen in de pensioenovereenkomst / 142
3.4.2.1 Karakter pensioenovereenkomst / 143
3.4.2.2 Betalingsvoorbehoud werkgever / 144
3.4.2.3 Toeslagverlening en ambitievoorwaarden / 145
3.4.2.4 Beperking onderscheid naar leeftijd bij verwerving en aanbod / 146
3.4.2.5 Tijdsevenredige verwerving pensioenaanspraken / 148
3.5 Informatieverstrekking aan de deelnemer / 149
3.5.1 Pensioen 1-2-3 / 149
3.6 Uitvoeringsovereenkomst tussen werkgever en pensioenuitvoerder / 152
3.6.1 De onderbrengingsplicht / 152
3.6.2 Bepalingen in de uitvoeringsovereenkomst / 155
3.7 Pensioenreglement tussen werknemer en pensioenuitvoerder / 157
3.7.1 Opstellen pensioenreglement / 157
3.7.2 Inhoud pensioenreglement / 157
3.8 Bestuursmodellen, communicatie- en informatieverplichtingen / 158
3.9 Het nieuwe pensioencontract: verschuiving risico en aansprakelijkheid / 160
3.9.1 Noodzaak herziening pensioenstelsel / 161
3.9.2 Financieel Toetsingskader / 164
4 Pension Fund Governance: besturen van pensioenfondsen / 167
4.1 Inleiding / 167
4.2 Algemeen kader / 168
4.2.1 Onderbrengingsplicht van de werkgever / 168
4.2.2 Belanghebbenden bij een pensioenfonds / 168
4.2.3 Taken van een pensioenfonds bij de uitvoering van een
pensioenregeling / 169
4.2.4 Ontwikkelingen rondom de Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 170
4.2.5 De Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 173
4.3 Inrichting van een pensioenfonds / 175
4.3.1 Ondernemingspensioenfonds en bedrijfstakpensioenfonds / 175
4.3.2 De bestuursmodellen / 176
4.3.2.1 Bestuur / 176
4.3.2.2 Taken en verantwoordelijkheden van en eisen aan het bestuur / 184
4.3.2.3 Intern toezicht bij het paritaire model en onafhankelijke model (art. 103 jo. 104 PW) / 189
4.3.2.4 Verantwoording en medezeggenschap / 194
4.3.3 Schematisch overzicht van de organen in de bestuursmodellen conform de Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 200
4.3.4 Hoe kies je een bestuursmodel? / 204
4.4 Evaluatie Wet versterking bestuur pensioenfondsen / 207
4.5 Actuele ontwikkelingen / 218
5 Risicomanagement pensioenfondsen / 221
5.1 Inleiding / 221
5.2 Integraal risicomanagement / 222
5.3 Risicomanagementbeleid, inrichting en proces / 227
5.3.1 Volwassenheidsniveau integraal risicomanagement / 228
5.4 De sleutelfunctiehouder risicobeheer / 228
5.5 Eigen risicobeoordeling / 229
5.6 Risico’s van een pensioenfonds / 232
6 Werknemerspensioen in de loonsfeer, beroepspensioen en nettopensioen / 241
6.1 Inleiding / 241
6.2 Is pensioen loon? / 241
6.2.1 Omkeerregel (art. 10 en 11 Wet LB 1964) / 243
6.3 Pensioenregeling (art. 18 Wet LB 1964) / 244
6.3.1 Pensioenvormen / 245
6.3.1.1 Ouderdomspensioen / 245
6.3.1.2 Nabestaandenpensioen / 252
6.3.1.3 Arbeidsongeschiktheidspensioen / 253
6.3.2 Erkende verzekeraar (art. 19a Wet LB 1964) / 254
6.4 Pensioensystemen / 256
6.4.1 Eindloonregeling / 257
6.4.2 Middelloonregeling / 258
6.4.3 Vastebedragenregeling / 259
6.4.4 Kapitaalovereenkomst / 260
6.4.5 Beschikbarepremieregeling / 261
6.4.6 Combinaties / 262
6.4.6.1 Hybride pensioenregelingen / 263
6.5 Pensioengevend loon en diensttijd / 266
6.5.1 Diensttijd / 266
6.5.2 Pensioengevend loon met aftoppingsgrens / 270
6.6 Toelaatbare overschrijdingen pensioennormen / 272
6.7 Toetsing pensioenregeling / 276
6.8 Onregelmatige afwikkeling van een pensioenregeling / 277
6.9 Witteveenkader voor beroepspensioen / 279
6.9.1 Pensioengrondslag en begrenzing / 280
6.9.2 Fiscale behandeling van vrijwillige pensioenpremies / 283
6.9.3 Uitkeringen en bovenmatige pensioengrondslag / 283
6.10 Nettopensioen / 285
7 Flexibilisering van pensioen / 295
7.1 Inleiding / 295
7.2 Ontwikkelingen Witteveen-wetgeving / 296
7.2.1 Wet fiscale behandeling van pensioenen / 296
7.2.1.1 Bepalingen pre-Witteveen / 297
7.2.1.2 Witteveen-regime / 297
7.2.2 Vervroeging ouderdomspensioen / 297
7.2.2.1 Dienstjarenkorting / 297
7.2.2.2 Actuariële korting / 298
7.2.2.3 Gemis aan AOW / 299
7.2.2.4 Partnerpensioen / 300
7.2.2.5 Doorwerken en pensioenvervroeging / 301
7.2.3 Vormen van vroegpensioen / 302
7.2.3.1 Overbruggingspensioen / 302
7.2.3.2 VUT / 303
7.2.3.3 Prepensioen / 305
7.3 Wet VPL / 307
7.3.1 Wet aanpassing fiscale behandeling VUT/prepensioen en introductie levensloopregeling / 307
7.3.2 Gevolgen invoering Wet VPL voor vroegpensioen / 308
7.3.2.1 Overbruggingspensioen en prepensioen / 308
7.3.2.2 VUT-regelingen / 308
7.3.3 Overgangsrecht / 309
7.3.3.1 Bestaande regeling voor VUT, prepensioen en overbruggingspensioen / 309
7.3.3.2 Werknemers geboren vóór 1950 / 309
7.3.3.3 Bestaande aanspraken op vroegpensioen / 310
7.3.3.4 Afkoop prepensioen / 310
7.3.3.5 Arbeidsongeschiktheid en Wet VPL / 311
7.4 40-deelnemingsjarenpensioen / 311
7.4.1 Toepassing 40-deelnemingsjarenpensioen / 312
7.4.2 Voorwaarden toekenning 40-deelnemingsjarenpensioen / 312
7.4.3 Verhoging: 40-deelnemingsjarenpensioen / 313
7.5 Regeling voor vervroegde uittreding (RVU) / 314
7.5.1 Eindheffing / 314
7.5.2 Kwalificatie als VUT-regeling / 315
7.5.2.1 Handreiking van 28 december 2018 / 316
7.5.3 Eenmalige ontslaguitkeringen / 320
7.5.4 Seniorenregelingen / 320
7.6 Levensloopregeling / 321
7.6.1 Algemene aspecten / 321
7.6.2 Voorwaarden levensloopregeling / 322
7.6.3 Opbouw van levenslooptegoed / 323
7.6.3.1 Sparen door de werknemer / 323
7.6.3.2 Bijdrage van de werkgever / 323
7.6.3.3 Toetsing aan maxima / 323
7.6.3.4 Overgangsbepalingen oudere werknemers / 324
7.6.4 Opname van levenslooptegoed / 324
7.6.5 Overgangsrecht levensloopregeling / 325
7.7 Wet verhoging AOW- en pensioenrichtleeftijd / 326
7.8 Witteveenkader 2015 / 327
7.8.1 Gevolgen diverse verlagingen / 328
7.8.2 Nettosparen / 329
7.9 Vitaliteitssparen / 330
7.10 Meer keuzemogelijkheden beschikbarepremieregelingen / 330
7.10.1 Wet uitbetaling in pensioeneenheden / 331
7.10.2 Wet variabele pensioenuitkering / 333
7.10.3 Wet verbeterde premieregeling / 334
7.10.3.1 Keuzemogelijkheden / 337
7.10.3.2 Pensioenuitvoerders / 338
7.10.3.3 Fiscale aspecten / 338
7.11 Flexibilisering in het Pensioenakkoord / 340
7.11.1 Verbetering Wet verbeterde premieregeling / 340
7.11.2 Lumpsumopname / 340
7.12 Nationale waardeoverdracht / 341
7.13 Vormen van waardeoverdracht / 341
7.14 Waardeoverdracht binnen Nederland / 342
7.14.1 Civiele vereisten voor waardeoverdracht / 348
7.14.1.1 Overdrachtswaarde en bijbetaling / 349
7.14.1.2 Procedure en termijnen / 352
7.15 Fiscale consequenties van waardeoverdracht binnen Nederland / 355
7.15.1 Dienstjaren / 356
8 Civiele en fiscale aspecten van pensioendeling / 359
8.1 Inleiding / 359
8.2 Huwelijksvermogensrecht en WVPS / 359
8.2.1 Art. 1:94 en art. 1:155 Burgerlijk Wetboek / 359
8.2.2 Reikwijdte WVPS / 362
8.3 WVPS / 365
8.3.1 Vereveningsmethodes / 365
8.3.2 Conversie / 371
8.3.3 Wetsvoorstel Pensioenverdeling bij scheiding 2021 / 374
8.3.4 Fiscale consequenties van vereveningsmethodes / 378
8.4 Partnerpensioen en echtscheiding / 381
8.4.1 Behoud aanspraak partnerpensioen in geval van scheiding / 381
8.5 Uitsluiting WVPS / 384
8.5.1 Herleving van huwelijksvermogensrecht? / 384
8.5.2 Fiscale consequenties van uitsluiting WVPS en/of pensioenverrekening / 385
8.5.2.1 Bijzonder partnerpensioen / 386
8.6 Boon/Van Loon-regime / 388
8.6.1 Voorgeschiedenis / 388
8.6.2 Boon/Van Loon-arrest / 388
8.6.3 Verrekeningsmethodes van deze tijd en fiscale consequenties / 389
8.6.4 Verrekeningsmethodes niet-WVPS-pensioen en fiscale consequenties / 395
8.7 Dga en pensioendeling bij echtscheiding (opgebouwd tot 1 april 2017) / 396
8.7.1 Samenhang Pensioenwet en WVPS / 396
8.7.2 Afstortingsverplichting m.b.t. pensioen opgebouwd tot 1 april 2017? / 397
9 Belastingen en pensioenen in EU-context / 407
9.1 Inleiding / 407
9.2 EET, TEE, ETT, TTE, ET en TTT / 407
9.3 EU-pensioenbelastingwetgeving onwaarschijnlijk / 409
9.4 Grote verschillen tussen de lidstaten / 409
9.5 Grensoverschrijdende premiebetalingen / 411
9.6 Grensoverschrijdende overdracht van pensioenkapitaal / 413
9.6.1 Nederlands afkoopverbod internationaal houdbaar? / 413
9.7 Discriminerende belastingheffing van beleggingsresultaten / 415
9.8 De uitkeringsfase / 421
9.9 Pan-Europese pensioenfondsen in de praktijk / 421
9.10 Pan-Europese pensioeninstelling voor onderzoekers / 422
9.11 Levensverzekeraars / 423
9.12 PEPP-verordening / 425
9.13 Conclusie / 426
10 Belastingheffing over pensioenuitkeringen in grensoverschrijdende situaties / 427
10.1 Inleiding / 427
10.2 Verdeling heffingsrechten tussen de staten op basis van belastingverdrag / 427
10.3 Belastingheffing over particulier pensioen / 429
10.3.1 Nederlands verdragsbeleid / 429
10.3.2 OESO-Modelverdrag / 430
10.4 Belastingheffing over overheidspensioen / 431
10.4.1 Nederlands verdragsbeleid / 431
10.4.1.1 Overheid in de zin van art. 19, lid 2 van veel van de door Nederland gesloten belastingverdragen / 432
10.4.1.2 Diensten bewezen aan de staat / 434
10.4.1.3 Publiekrechtelijk lichaam / 435
10.4.2 OESO-Modelverdrag / 437
10.4.3 Op winst gerichte overheidsbedrijven / 438
10.5 Samenloop van particulier pensioen en overheidspensioen / 439
10.5.1 Jurisprudentie / 439
10.5.2 OESO / 439
10.5.3 Pensioenen op risicoverzekerings-, omslag- en opbouwbasis / 440
10.5.4 Kwalificatieconflicten / 442
10.6 Enkele pensioenbepalingen in bilaterale verdragen / 443
10.6.1 België / 443
10.6.2 Canada / 444
10.6.3 Verenigd Koninkrijk / 444
10.6.4 Duitsland / 445
10.7 Verschil overheid en privaat nog te rechtvaardigen? / 446
11 Internationale aspecten van pensioen / 449
11.1 Inleiding / 449
11.2 Internationale waardeoverdracht / 449
11.2.1 Civiele vereisten voor internationale waardeoverdracht / 449
11.2.2 Toegestane buitenlandse pensioenuitvoerder / 453
11.2.3 Fiscale consequenties van internationale waardeoverdracht / 454
11.3 Conserverende aanslag voor pensioen / 457
11.3.1 Werking conserverende aanslag voor pensioen bij emigratie / 457
11.3.2 Houdbaarheid van conserverende aanslag / 459
11.3.3 Conserverende aanslag bij internationale waardeoverdracht / 464
11.3.4 Emigratie en internationale waardeoverdracht / 464
11.4 Voortzetting pensioenopbouw in ander land / 465
11.4.1 Werknemer komt naar Nederland, voortzetting in buitenland / 465
11.4.2 Werknemer gaat naar buitenland, voortzetting in Nederland / 467
11.5 Herziening IORP-richtlijn (Richtlijn 2003/41/EG) / 469
11.5.1 Achtergrond en kernbegrippen oorspronkelijke IORP-richtlijn / 469
11.5.2 Achtergrond herziening IORP-richtlijn en mobiliteitsrichtlijn / 470
11.5.3 IORP II / 472
11.5.4 Grensoverschrijdende werkzaamheden door in Nederland gevestigde pensioenuitvoerders / 475
11.6 Het nieuwe pan-Europees persoonlijk pensioenproduct / 476
11.6.1 Aanleiding en totstandkoming / 476
11.6.2 Hoofdlijnen PEPP / 477
11.6.3 Fiscale behandeling in de opbouwfase / 479
11.6.4 Belastingheffing over PEPP-uitkeringen / 482
11.6.5 Overdracht naar een aanbieder / 485
12 Lijfrenten / 487
12.1 Inleiding / 487
12.2 Belang derde pijler / 491
12.3 De wetgever / 494
12.4 De verzekeringslijfrente / 495
12.5 De lijfrentedefinitie / 497
12.6 De bancaire lijfrente / 500
12.7 De aftrekmogelijkheden / 503
12.8 Tijdstip van aftrek / 510
12.9 Toegelaten aanbieders / 511
12.10 Toegestane lijfrenten / 513
12.11 Combinaties van lijfrenten / 515
12.12 De nettolijfrente / 518
12.13 De uitkeringen / 521
12.13.1 Oud-regimelijfrenten / 523
12.14 Sanctiebepalingen bij niet-reguliere afwikkeling / 524
12.15 Emigratie / 527
12.16 Ongelijkheid tweede en derde pijler / 530
12.17 Het kan beter / 531
12.18 Tot slot / 532
13 Perikelen partnerpensioen / 535
13.1 Inleiding / 535
13.2 Historie / 536
13.2.1 De eerste pijler / 536
13.2.2 De tweede pijler / 538
13.2.3 Derde pijler / 540
13.3 Partnerpensioen in de Pensioenwet / 540
13.3.1 Begrip partner algemeen / 540
13.3.2 Samenwoners / 541
13.3.2.1 Uniformiteit definitie samenwoners / 542
13.3.3 Tijdelijk of levenslang / 545
13.3.4 Bijzonder partnerpensioen / 545
13.3.4.1 Samenwoners en bijzonder partnerpensioen / 547
13.3.5 Afkoop klein (bijzonder) partnerpensioen / 547
13.4 Partnerpensioen financieel / 548
13.4.1 Overeenkomst / 548
13.4.2 Opbouw- of risicobasis / 548
13.4.3 Pensioenopbouw en pensioengevend loon / 549
13.5 Partnervoorziening fiscaal / 550
13.5.1 Nabestaandenlijfrente / 551
13.5.1.1 Jaarruimte / 551
13.5.1.2 Jaarruimte en tekort partnerpensioen / 551
13.5.1.3 Jaarruimte en AOW-franchise / 551
13.5.1.4 Kring van gerechtigden / 552
13.5.2 Partnerpensioen / 552
13.5.2.1 Kring van gerechtigden / 552
13.5.2.2 Pensioenovereenkomst en fiscale grenzen / 554
13.5.2.3 Aanvullende opbouwmogelijkheden / 556
13.5.2.4 70%-grens / 557
13.5.2.5 Levenslang of tijdelijk / 557
13.5.2.6 Ingangsdatum / 558
13.6 Partnervoorziening en baanwisseling / 560
13.6.1 Uitruil ouderdomspensioen in partnerpensioen (art. 61 PW) / 561
13.6.1.1 Uitruil partnerpensioen voor ouderdomspensioen (art. 60 PW) / 562
13.6.2 Uitruil partnerpensioen bij einde deelneming / 563
13.6.3 Nabestaandenlijfrente / 564
13.7 Partnervoorziening en ontslag / 564
13.7.1 Vrijwillige voortzetting (art. 54 PW) / 565
13.7.1.1 Samenloop vrijwillige voortzetting en art. 61 PW / 565
13.7.2 Voortzetting tijdens WW-periode (art. 55 PW) / 566
13.7.2.1 Samenloop voorzetting tijdens WW-periode en vrijwillige voortzetting (art. 54 PW) / 567
13.7.2.2 Samenloop voortzetting tijdens WW-periode en uitruil (art. 61 PW) / 567
13.7.3 Nabestaandenlijfrente / 567
13.8 Partnervoorziening en echtscheiding / 568
13.8.1 Ex-partner / 568
13.8.1.1 Uitruil ouderdomspensioen (art. 61 PW) / 568
13.8.1.2 Pensioenverweer / 568
13.8.2 Opvolgende partner / 569
13.8.2.1 Nabestaandenlijfrente / 569
13.9 Afschaffen pensioen in eigen beheer / 569
13.10 Tot slot / 571

Literatuurlijst / 573
Jurisprudentieregister / 603
Trefwoordenregister / 613