Welzijnseconomie: Van BBP naar Welzijn

Decennialang heeft economische groei als heilige graal gegolden. Het Bruto Binnenlands Product (BBP) was dé maatstaf voor vooruitgang. Maar deze focus op economische groei heeft geleid tot uitputting van natuurlijke hulpbronnen, toenemende ongelijkheid en een paradoxale vaststelling: ondanks toegenomen welvaart zijn mensen niet gelukkiger geworden. De welzijnseconomie biedt een fundamenteel ander perspectief. Dit economisch model stelt het welzijn van mensen en planeet centraal, in plaats van louter financiële groei. Het gaat om een transitie waarin kwaliteit van leven, ecologische duurzaamheid en sociale rechtvaardigheid de maatstaven voor succes worden.

Deze nieuwe economische paradigma vraagt om meer dan cosmetische aanpassingen. Het vereist een herbezinning op de kern van ons economisch denken: wat verstaan we onder vooruitgang? Hoe definiëren we een goed leven? En binnen welke planetaire grenzen kunnen we floreren?

De Donuteconomie als Kompas

Een van de meest invloedrijke modellen binnen de welzijnseconomie is de donuteconomie. Dit visuele model definieert een veilige en rechtvaardige ruimte voor de mensheid: een ecologisch plafond vormt de buitenring, terwijl een sociaal fundament de binnenring markeert. Tussen deze twee cirkels ligt de ruimte waarin de mensheid kan floreren, zonder de aarde te overbelasten en zonder dat mensen te kort komen aan basisvoorzieningen zoals voedsel, water, onderwijs en gezondheidszorg.

Pluralisme in Economisch Denken

De welzijnseconomie is geen monolithisch concept, maar een verzameling van verwante benaderingen die allemaal afstand nemen van neoklassiek groeidenken. Van boeddhistische economie tot betekeniseconomie, van commonisme tot regeneratieve economie – deze diverse scholen delen de overtuiging dat economie ten dienste moet staan van mens en natuur, niet andersom.

Van Productie naar Betekenis

Sinds de Tweede Wereldoorlog is economie in toenemende mate gelijkgesteld aan productie. We meten de omvang van productie middels het BBP, en als dit getal groeit, zeggen we dat de economie groeit. Maar economie betekent letterlijk gemeenschapskunde: het draait om de vraag hoe we als gemeenschap kunnen voorzien in datgene wat we nodig hebben voor een goed leven, zowel materieel als immaterieel.

Als productie een doel wordt in plaats van een middel, ontstaat een economie van het nooit genoeg. Dit leidt tot perverse prikkels zoals geplande veroudering en manipulatieve marketing. We worden verteld dat ons leven nooit goed genoeg is, tenzij we de nieuwste producten kopen. Het resultaat: een toename van burn-outs, terwijl wetenschappers spreken over 'verspild BBP' – productie die afbreuk doet aan levenskwaliteit in plaats van eraan toe te voegen.

Praktische Vertaling: Betekenisvol Ondernemen

De transitie naar een welzijnseconomie vraagt om concrete verandering in de manier waarop organisaties opereren. Betekenisvolle ondernemingen beginnen niet met een businessidee, maar met een maatschappelijke uitdaging. Ze streven niet naar winstmaximalisatie, maar naar maatschappelijk nut, waarbij voldoende winst wordt gemaakt om de organisatie duurzaam te laten functioneren.

Dit is wezenlijk anders dan Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), waarbij een deel van de winst wordt teruggegeven aan de maatschappij. Bij betekenisvol ondernemen heeft het bedrijfsproces zelf positieve bijeffecten. Het gaat om 'dikke waarde' creëren: producten en diensten waarvan de werkelijke waarde hoger is dan de totale kosten, inclusief toekomstige gezondheids- en milieukosten.

De Transitie is Begonnen

We bevinden ons in een cruciale overgangsfase. Volgens transitietheorie doorlopen alle grote maatschappelijke veranderingen eenzelfde patroon: een oude bovenstroom verliest geleidelijk aan kracht, terwijl een nieuwe onderstroom aan invloed wint. Deze lagen kruisen elkaar op het moment van systeemverandering.

Die transitie vindt nu plaats. Multinationals, overheden en financiële instellingen die vasthouden aan het oude paradigma vertegenwoordigen de bovenstroom. Maar de onderstroom groeit gestaag: betekenisvolle bedrijven, burgerinitiatieven rond de commons, steden die circulaire economieën ontwikkelen, landen die welzijn in plaats van BBP meten. De welzijnseconomie is geen utopie meer, maar een beweging in ontwikkeling.

De vraag is niet of de transitie komt, maar hoe snel we haar kunnen versnellen. Want zoals Kate Raworth stelt: dit is geen kwestie van kiezen tussen mensenrechten of klimaat, tussen sociale zekerheid of ecologische grenzen. Alles staat met elkaar in verband. Willen we als mensheid blijven floreren, dan moeten we binnen de donut blijven – en daar liggen kansen genoeg voor een wereld waarin welzijn werkelijk centraal staat.