De Nieuwe Zijderoute: China's Infrastructuuroffensief

De Nieuwe Zijderoute – officieel het Belt and Road Initiative (BRI) – is het meest ambitieuze infrastructuurproject in de geschiedenis. Sinds president Xi Jinping het initiatief in 2013 aankondigde, investeert China vele miljarden in wegen, spoorlijnen, havens en energiecentrales. Het project verbindt meer dan 70 landen van Azië via het Midden-Oosten naar Europa en Afrika. Maar achter de infrastructuur schuilt een groter plan: China wil zijn economische en politieke invloed wereldwijd uitbreiden en zich ontworstelen aan de westerse hegemonie.

Voor Europa vormt dit zowel kansen als bedreigingen. Terwijl Chinese investeringen armlastige landen moderniseren, groeit ook de afhankelijkheid. De vraag is niet langer óf de Nieuwe Zijderoute impact heeft op ons continent, maar hoe we ermee omgaan. Want de geopolitieke machtsverhoudingen verschuiven in hoog tempo van West naar Oost.

Van Oude Handelsroute naar Moderne Superstrategie

De historische Zijderoute was eeuwenlang de belangrijkste handelsverbinding tussen Oost en West. Karavanen vervoerden zijde, specerijen en porselein van China naar Europa. Die route bracht niet alleen handel, maar ook culturen, religies en ideeën met elkaar in contact. Steden als Venetië, Xi'an en Samarkand danken hun grootsheid aan deze handelsader.

China's hedendaagse variant is veel grootschaliger. Het BRI bestaat uit een landroute (de 'gordel') via Centraal-Azië en een maritieme route (de 'weg') via de Indische Oceaan. Samen omvatten ze 65% van de wereldbevolking en 40% van het mondiale bbp. China verstrekt via staatsbedrijven en investeringsbanken leningen aan partnerlanden voor megaprojecten: een haven in Sri Lanka, een spoorlijn in Kenia, een tunnel in Oezbekistan. Het doel? China's toegang tot grondstoffen veiligstellen én nieuwe afzetmarkten creëren voor Chinese producten.

De Leningenvalkuil: Schulden als Machtsinstrument

De Chinese aanpak lijkt aanvankelijk genereus. Landen krijgen toegang tot dringend nodig kapitaal voor infrastructuur die hun economie een impuls moet geven. Maar de praktijk blijkt weerbarstiger. Veel projecten zijn te ambitieus of slecht doordacht. De Hambantota-haven in Sri Lanka werd gebouwd met Chinees geld, maar bleek niet rendabel. Uit geldnood moest Sri Lanka de haven voor 99 jaar verhuren aan China.

Dit patroon herhaalt zich wereldwijd. Critici spreken van 'debt trap diplomacy': China zadelt landen bewust op met onhoudbare schulden om vervolgens strategische infrastructuur of natuurlijke hulpbronnen over te nemen. Tegelijkertijd koopt China politieke steun. Landen als Panama en El Salvador erkenden Taiwan ineens niet meer als onafhankelijke staat – kort nadat China er grootschalig investeerde.

Xi Jinping's Langetermijnvisie

De Nieuwe Zijderoute is geen impulsief project, maar past in een zorgvuldig uitgestippelde Chinese strategie. President Xi Jinping wil China transformeren van 'Made in China' naar 'Create in China'. Het land moet af van zijn afhankelijkheid van westerse technologie en markten. Tegelijkertijd heeft China behoefte aan energie en grondstoffen om zijn groeiende economie te voeden.

Het BRI dient drie hoofddoelen. Ten eerste: veiligstellen van energietoevoer en handelroutes. China importeert massaal olie uit het Midden-Oosten en wil die aanvoer niet langer afhankelijk maken van Amerikaans gecontroleerde zeestraten. Ten tweede: nieuwe afzetmarkten ontwikkelen. Veel landen in Zuid-Azië en Afrika hebben een groeiende middenklasse met koopkracht. Ten derde: geopolitieke invloed verwerven. Door landen economisch te verbinden met China, creëert Beijing een netwerk van bondgenoten die China steunen in internationale fora.

Europa in de Tang: Tussen Amerika en China

Europa bevindt zich in een ongemakkelijke positie. Aan de ene kant is het continent economisch nog steeds nauw verbonden met de Verenigde Staten. Aan de andere kant wil China Europa verleiden met investeringen en handelskansen. Dertien EU-landen sloten zich al aan bij het BRI, vooral in Oost-Europa. Landen als Griekenland, Hongarije en Polen zien Chinese investeringen als welkome aanvulling op Europese subsidies.

Maar Chinese investeringen zijn niet vrijblijvend. Ze gaan gepaard met politieke verwachtingen. Wanneer Europa in de EU-raad of VN kritiek uit op Chinese mensenrechtenschendingen, komen landen die Chinese investeringen ontvingen, Beijing vaak te hulp. China probeert zo de Europese Unie van binnenuit te verzwakken en uit elkaar te spelen. De discussie over Huawei als 5G-leverancier illustreert de verdeeldheid: sommige landen zien economische voordelen, anderen vrezen voor Chinese spionage.

Economische Realiteit versus Geopolitieke Angst

De economische cijfers liegen er niet om. Europa is met 450 miljoen welvarende consumenten de grootste geïntegreerde markt ter wereld. Chinese bedrijven willen toegang tot die markt, en Europa kan daar voorwaarden aan stellen. Brussel doet dat ook: Chinese bedrijven moeten voldoen aan Europese regels over mededinging, arbeidsrechten, milieu en privacy. Europa heeft dus meer macht dan het zelf beseft.

Toch kampt Europa met verdeeldheid. Nationaal-conservatieve leiders in Polen en Hongarije ondermijnen de Europese rechtsstaat en zoeken toenadering tot China. De Brexit verzwakte de Europese positie verder. Amerikaanse president Trump beschadigde het trans-Atlantische bondgenootschap. Deze verzwakking speelt China in de kaart. Want een verdeeld Europa is voor Beijing gemakkelijker te beïnvloeden dan een eensgezinde Unie.

Lessen voor Bedrijven en Beleidsmakers

De opkomst van China's Nieuwe Zijderoute heeft directe gevolgen voor bedrijven en overheden. Toeleveringsketens die jarenlang via China liepen, blijken kwetsbaar voor geopolitieke spanningen. De coronacrisis legde pijnlijk bloot hoe afhankelijk Europa is van Chinese productie, van mondkapjes tot microchips. Bedrijven heroverwegen daarom hun productielocaties en zoeken naar alternatieve leveranciers.

Tegelijkertijd biedt het BRI ook kansen. Chinese investeringen moderniseren landen in Centraal-Azië en Afrika, waardoor nieuwe markten ontstaan. Europese bedrijven kunnen daar van profiteren, mits ze de Chinese spelregels begrijpen. Dat vereist een andere mindset: waar westerse bedrijven eerst technologie ontwikkelen en dan naar klanten zoeken, beginnen Chinese bedrijven bij de klantbehoefte en innoveren ze stapsgewijs.

De Toekomst: Multipolariteit en Samenwerking

De wereld is in transitie naar een multipolaire orde waarin niet langer één supermacht de dienst uitmaakt. China's BRI is daar een katalysator voor. De vraag is niet of deze verschuiving plaatsvindt, maar hoe snel en met welke gevolgen. Experts zijn het erover eens: tegen 2050 is Azië economisch weer dominant, zoals het ook voor de industriële revolutie was.

Voor Europa betekent dit dat het moet kiezen: proberen de oude orde te behouden door nauw aan te leunen bij Amerika, of een eigen weg vinden als 'middenmacht'. De Duitse minister van Buitenlandse Zaken vatte het treffend samen: China is het enige land dat werkelijk over een globaal geostrategisch concept beschikt. Europa mist dat. Toch heeft het continent alle ingrediënten voor succes: een grote markt, democratische waarden, technologische knowhow en een sterke positie in mondiale toeleveringsketens.

De Nieuwe Zijderoute dwingt Europa tot zelfreflectie. Niet om China te kopiëren, maar om zijn eigen krachten beter te benutten. Want zoals de geschiedenis leert: handelroutes bepalen wie macht heeft. En macht ligt bij degenen die verbindingen creëren, niet bij wie zich afzondert.