trefwoord
Marktmacht: Wanneer bedrijven de markt domineren
In een tijd waarin enkele techgiganten meer invloed hebben dan sommige landen, is marktmacht actueler dan ooit. Het vermogen van bedrijven om prijzen en voorwaarden te dicteren zonder rekening te houden met concurrenten, bepaalt niet alleen wat we betalen, maar ook hoe economieën functioneren. Van digitale platforms tot traditionele sectoren: overal zien we concentratie en dominantie toenemen. Maar wat betekent dit voor consumenten, werknemers en de samenleving als geheel?
Boek bekijken
De platformeconomie: marktmacht door netwerkeffecten
Digitale platforms hebben een unieke eigenschap: hoe meer gebruikers ze hebben, hoe waardevoller ze worden. Deze netwerkeffecten creëren natuurlijke monopolies waarbij de winnaar vrijwel alles neemt. Gelijn Werner, Nicolai van Gorp en Paul de Bijl tonen in hun werk aan hoe dit mechanisme leidt tot een concentratie van macht die moeilijk te doorbreken is.
SPOTLIGHT: Paul de Bijl
In Handboek Platformeconomie leggen de auteurs uit hoe platforms zoals eBay een commissie kunnen vragen die twintig keer hoger ligt dan die van concurrenten. Consumenten accepteren dit omdat 'iedereen' op het dominante platform zit – een klassiek voorbeeld van hoe marktmacht zichzelf versterkt.
Boek bekijken
De rol van de overheid: tussen markt en regulering
Wanneer is overheidsingrijpen gerechtvaardigd? Deze vraag staat centraal in het debat over marktmacht. Te weinig regulering leidt tot uitbuiting van consumenten en werknemers. Te veel regulering kan innovatie afremmen. Het vinden van de juiste balans is cruciaal voor een gezonde economie.
Boek bekijken
Spotlight: Ivan van de Cloot
Ivan van de Cloot analyseert in Overheid + Markt hoe overheden kunnen optreden tegen misbruik van marktmacht zonder innovatie te belemmeren. Het boek pleit voor slimme regulering die consumentenbelangen beschermt zonder ondernemerschap te fnuiken.
Handboek Platformeconomie Marktmacht bij platforms vereist andere regulering dan traditionele sectoren. Netwerkeffecten en datavoordelen maken dat dominantie snel kan ontstaan en moeilijk te doorbreken is. Proactief toezicht is daarom essentieel.
Mededingingsrecht: het juridische antwoord op marktmacht
Het mededingingsrecht vormt het juridische instrumentarium om marktmacht te beteugelen. Het verbod op misbruik van economische machtspositie en fusiecontrole zijn belangrijke pijlers. Maar werkt dit systeem nog wel in een tijd van razendsnelle technologische ontwikkelingen?
Boek bekijken
Van theorie naar praktijk: marktmacht in verschillende sectoren
Marktmacht manifesteert zich op uiteenlopende manieren. In de voedselketen zien we hoe grote inkopers kleinere leveranciers onder druk zetten. In de farmaceutische industrie bepalen patenten wie toegang heeft tot medicijnen. En in de financiële sector leiden netwerkeffecten tot dominantie van enkele spelers.
Boek bekijken
De bronnen van marktmacht zijn schaalvergroting van het aanbod, schaalvoordelen van de vraagopbrengst zoals bij platformmarkten met netwerkeffecten, en schaalvoordelen door leren via machinelearning-algoritmen. Uit: Handboek Platformeconomie
De internationale dimensie: fusies en overnames
Marktmacht wordt niet alleen organisch opgebouwd, maar ook via fusies en overnames gecreëerd. Bedrijven kopen concurrenten op om dominantie te vergroten. Dit proces verloopt vaak over landsgrenzen heen, wat toezicht bemoeilijkt en de vraag oproept: wie houdt deze mega-deals in de gaten?
Markups en winstmarges: de cijfers achter marktmacht
Hoe meet je marktmacht eigenlijk? Economen gebruiken de markup: de verhouding tussen prijs en kostprijs. Als deze markup stijgt, is dat een teken dat bedrijven meer ruimte hebben om prijzen te verhogen zonder klanten te verliezen. In de VS steeg de gemiddelde markup van 1,21 in 1980 naar 1,54 in 2019 – een zorgwekkende ontwikkeling die zich wereldwijd voordoet.
Overheid + Markt Effectief overheidsingrijpen tegen marktmacht vereist onafhankelijke toezichthouders die niet beïnvloed worden door lobbyisten. De bewijslast bij fusies moet omgedraaid: bedrijven moeten aantonen dat een fusie voordelig is voor alle betrokkenen.
De toekomst: naar een nieuwe balans
De groeiende bewustwording over de negatieve effecten van marktmacht leidt tot nieuwe initiatieven. In Europa krijgt de Digital Markets Act vorm, bedoeld om grote platforms aan banden te leggen. In de VS wordt steeds luider gepleit voor het opbreken van techgiganten. Maar zullen deze maatregelen voldoende zijn?
De uitdaging is groot: hoe bescherm je concurrentie zonder innovatie te belemmeren? Hoe handhaaf je regels tegen bedrijven die machtiger zijn dan sommige landen? En hoe voorkom je dat marktmacht zich simpelweg verplaatst naar nieuwe sectoren of regio's? Deze vragen bepalen de komende jaren het economisch en politiek debat.
Eén ding is duidelijk: marktmacht is geen abstract begrip uit economieleerboeken, maar een concrete realiteit die ons dagelijks leven beïnvloedt. Van de prijzen die we betalen tot de banen die verdwijnen en de innovaties die nooit het levenslicht zien. Het terugdringen van buitensporige marktmacht is daarom niet alleen een economische noodzaak, maar ook een democratische plicht. Want zoals rechter Louis Brandeis al waarschuwde: we kunnen een democratie zijn of we geven de rijkdom aan weinigen, maar allebei is niet mogelijk.
