Autobiografieën hebben potentiële valkuilen. De chronologie kan bijvoorbeeld te dominant worden en het pakkende van het verhaal in de weg zitten. Dan wordt het een aaneenschakeling van ‘en toen… en toen…’. Te veel invloed van hindsight bias maakt een verhaal dat geschreven is vanuit het perspectief van de afloop. Dat voelt vaak een beetje gemaakt.
Risico
Sam van den Haak heeft dus een risico genomen met het schrijven van een boek over haar leven. Eerlijk is eerlijk: ze heeft niet álle valkuilen kunnen vermijden. Dat is okee; het zijn er best veel en Van den Haak is een beginnend schrijver. De balans weegt door naar de sterke punten, met als resultaat een goed boek.
Korte hoofdstukken in een prettig lettertype geven een rustige leesbaarheid. Ik vermoed dat de hoofdstuklengte een bewuste keus is, wat maakt dat de tekst eigen is. Met andere woorden: het brengt de auteur dichtbij.
Geheel
Een van de sterke punten is de verhouding tussen veelheid en eenheid. In het boek komen direct en indirect een groot aantal onderwerpen en thema’s aan de orde. Ook dat heeft een risico: het kan alle kanten uit gaan. Toch blijft het een geheel, met afwisseling die het interessant maakt.
De kapstok van het geheel is het feit dat Van den Haak geadopteerd is. Van daaruit beschrijft, onderzoekt en verkent ze. Adoptie is verweven met alle levensbepalende gebeurtenissen. Tegelijk vormt het de basis voor thema’s die groter zijn dan haar eigen leven. Als ik het heb over sterke punten, dan liggen die vooral daar: het vermogen om eigen pijn en vreugde de accepteren, zonder ze weg te drukken. Om vervolgens van daaruit zelfs maatschappelijke misstanden aan te wijzen en aan te pakken.
Allesbepalend
In het eerste gedeelte van het boek schrijft Van den Haak over haar vroege jeugd. Dit doet ze vooral vanuit kernherinneringen. Het zijn fragmenten, indrukken van dingen die achteraf klein of heel groot blijken. De beleving die dit oproept past bij een kindertijd - alles is groot als je klein bent.
Het geadopteerd zijn noem ik de kapstok van het verhaal, ook omdat het een allesbepalend feit blijkt. Dat gaat zo ver, dat het als het ware een magneet is voor misbruik, onrecht en crisis. De indrukken uit de kindertijd hebben daar al mee te maken. Het kind-perspectief in het begin van het boek maakt dat de beschrijving van seksueel misbruik hard binnenkomt.
Crisis
In de jeugd in het verhaal ligt een opbouw van spanning en ongenoegen. Na de onvermijdelijke crisis is er niets, Sam van den Haak staat alleen. Dit is een ruwe mijlpaal, het klein begin van identiteit. De sfeer, het gevoel is nu anders. Ook dat past bij volwassen worden. Mooi zijn hier de mensen waar ze kan aankloppen, het geeft opluchting en rustpunten in het verhaal.
Sri Lanka
De reis naar haar geboorteland vormt het bijna klassieke midden. De bijeengezochte identiteit komt onder druk en ontwikkelt. Van den Haak wisselt het lopende verhaal af met dagboeknotities uit die tijd. De dubbelingen die dit oplevert, benadrukken de delen die belangrijk zijn, zonder dit expliciet te benoemen.
In Sri Lanka komen al schemerende misstanden sterker naar voren. Geld en beeldvorming raken op een bedenkelijke manier verweven, wat het gevoel van onmacht voedt.
Lijnen
De volwassenheid heeft lijnen van het verleden. De lijnen geven herhaling: onrecht en onzekerheid. Relaties hebben een bepaalde droefheid, het kan niet lukken. Het verhaal geeft een mix van keuzes en toeval. Zo blijkt Arjan Vergeer op dezelfde middelbare school te zijn geweest. Hij is een van de twee frontmannen van 365 dagen succesvol, en Van den Haak volgt het programma.
Dit is een stroef gedeelte voor mij. Omdat het programma vrij uitgebreid beschreven wordt, voelt het als een reclamefolder. Het haalt me uit het verhaal.
Maatschappelijk
Het slot heeft me weer terug. De identiteit is inmiddels sterk, wat leidt tot zowel afstand als mildheid naar personen uit haar verleden. De afsluiting is aan de persoonlijke kant. Er groeit ook inzet voor een maatschappelijke strijd. In het adoptie-onrecht heeft ze lotgenoten. De collectieve verontwaardiging leidt naar kamervragen en rechtszaken tegen de staat. Een strijd met - in het boek - een open einde.
Een autobiografie heeft eigenlijk altijd een open einde. De kracht zit in ontwikkeling - iets dat Van den Haak erg goed laat zien. Ze heeft een knap geschreven boek afgeleverd. Het is duidelijk dat ze is begonnen met schrijven nadat ze de intense gebeurtenissen verwerkt had, een plek had gegeven. Het resultaat is een afgerond geheel, met ontwikkeling ondanks, of misschien dankzij die gebeurtenissen.
Over Hans de Witte-van Mierlé
Hans de Witte - van Mierlé is coach, projectmanager en trainer. Hij werkt in het sociaal domein, met als specialisaties participatie, gedragsverandering, brede samenwerking en transitietrajecten.
