Leonard Mlodinow is leraar natuurkunde aan Caltech en auteur van populairwetenschappelijke boeken. Dat is precies wat dit boek is. Een populairwetenschappelijke verhandeling over statistiek en kansberekening. In de verschillende hoofdstukken neemt Mlodinow ons eerst mee door de geschiedenis van de kansberekening. Vanaf de oude Grieken die niet geloofden in toeval (volgens hen was alles de wil van de Goden) tot aan de chaostheorie van Lorenz.
Onderweg komen we natuurlijk langs bij enkele illustere gokkers die in de Middeleeuwen als eerste een (rudimentair) begrip van kansberekening ontwikkelden. In die tijd kon je nog rijk worden als je beter dan gewone stervelingen thuis was in de kansberekening van dobbelstenen of munten. De Dronkemanswandeling (in goed Nederlands ook wel de randomwalk) slaat op de willekeurige bewegingen van bijvoorbeeld moleculen die tegen elkaar aanbotsen. Heel veel processen in de wereld om ons heen, blijken gestuurd door het toeval. Mlodinow laat ons aan de hand van verrassende voorbeelden zien dat wij te vaak geneigd zijn de rol van het toeval te onderschatten. Of het nu gaat om het succes van filmproducenten, bestsellerauteurs, sporthelden. managers of beheerders van aandelenfondsen. Naast inherente kwaliteiten blijkt het toeval blijkt veel belangrijker dan wij denken voor hun successen. Ook een slecht voetbalteam kan als het meezit de cup winnen en ook de beste autoverkoper kan door louter toeval een slechte periode doormaken.
Mlodinow pleit er dan ook voor beloningen niet afhankelijk te maken van de prestaties, maar van de kwaliteiten van de CEO, verkoper, voetballer of zanger. De ondertitel van het boek: 'Hoe toeval ons leven bepaalt' maakt hij dan ook meer dan waar. Aan het eind van het boek beseffen we hoe zeer kleine oorzaken zeer grote onvoorspelbare gevolgen kunnen hebben. Hoe die extra kop koffie er toe kon leiden dat we de vrouw van ons leven mis zijn gelopen. Sterk is ook de relatie die de auteur legt met verschillende psychologische mechanismes. We zijn allen geneigd denkfouten te maken en (bijvoorbeeld) van uit een zeer klein aantal waarnemingen vergaande conclusies te trekken. Ook mechanismes als groepsgedrag en behoefte aan bevestiging kleuren voortdurend onze waarnemingen. Ons leven verloopt daardoor veel grilliger en veel minder voorspelbaar dan we willen geloven. Hoewel ik enthousiast ben over de inhoud van het boek, heb ik toch enkele kanttekeningen.
De eerste 160 (van de in totaal 220) pagina's van het boek zijn vooral een inleiding in de geschiedenis van de statistiek en kansberekening. Niet heel relevant voor het onderwerp uit de ondertitel en voor velen wellicht ook wat overbodig. Gelukkig blijven deze hoofdstukken wel heel leesbaar door de prachtige voorbeelden die Mlodinow steeds door de tekst heen strooit. Verder vond ik de gebruikte zinnen af en toe wat lang en moeilijk geformuleerd. En ten slotte blijven sommige van de voorbeelden zo contra-intuïtief dat ze ook na herlezing nog steeds niet echt te begrijpen zijn. Hier wreekt zich het feit dat de auteur alle wiskundige toelichting en alle formules uit het boek heeft weggehouden. Misschien hadden deze in een bijlage of in het noten apparaat een plaats kunnen vinden. Nu worden termen, zoals standaarddeviatie of chi-kwadraat toets, wel genoemd maar verder niet uitgelegd. Ik had dan soms ook grote moeite sommige van de voorbeelden uit te leggen aan personen die het boek niet hebben gelezen. Maar misschien bewijst dit alleen maar dat onze hersenen eigenlijk niet geschikt zijn om statistische verbanden waar te nemen. Kortom; een aanrader voor iedereen die geïnteresseerd is in kansberekening en de invloed daarvan op zijn of haar eigen gedrag.
Over Peter van der Wel
Peter van der Wel houdt zich al ruim 30 jaar professioneel met de toekomst bezig. Hij is auteur van verschillende boeken op het gebied van futurologie en toekomstverkennen en mede-oprichter en voormalig vice-president van de Dutch Future Society.
