Hun succesvolle boek verscheen eerst in het Engels en is daarna vertaald in diverse talen. In Frankrijk was het zelfs een bestseller en werd het bekroond met een prestigieuze prijs. In het boek draait het allemaal om het verschil tussen de zogenoemde ‘hoe’-bedrijven en ‘waarom’-bedrijven. De bedenker van dit onderscheid is Jean-François Zobrist, bevrijdende leider en CEO van het Franse familiebedrijf FAVI dat koperen sanitaire onderdelen en versnellingsbakvorken voor wagens produceert.
De ‘hoe’-bedrijven staan bekend als hiërarchische, bureaucratische of command-and-controlbedrijven. ‘Hoe’-bedrijven besteden hun tijd aan het vertellen van hun werknemers hoe ze hun jobs moeten uitoefenen – waar ze de machine moeten plaatsen, wanneer ze moeten werken en wanneer ze naar huis mogen gaan, en ga zo maar door.
Een ‘waarom’-bedrijf vraagt heel andere houding en inzet van zijn medewerkers. Daar worden de hoe’s vervangen door één enkele vraag: Waarom doe je wat je doet? Het antwoord is altijd hetzelfde: namelijk om je klanten tevreden te houden. Dit vraagt om een ingrijpende bedrijfsreorganisatie die in eerste instantie op veel weerstand zal stuiten. Maar uiteindelijk toch door iedereen gewaardeerd zal worden, zo leert de ervaring.
Het bevrijdende leiderschap van Jean-François Zobrist is gebaseerd op een vlakke organisatiestructuur. Daarvoor schafte hij het middenkader af, gaf supervisors hele andere rollen, liet prikklokken verdwijnen, herorganiseerde de werkvloer in zelfsturende teams en nog veel meer revolutionaire ingrepen. Elk zelfsturend team moet werken voor een specifiek product voor een specifieke klant. Het lijkt op een meer ‘laisser-faire’ benadering. Zobrist voerde zijn visie en reorganisatie altijd door in vier stadia.
Het eerste stadium kwam neer op ontmanteling van de symbolen en praktijken die verhinderen dat de werknemers zich intrinsiek gelijk voelen (schaf alle praktijken en symbolen van de hiërarchische onderneming af).
In stadium twee is het de bedoeling dat de leidinggevende zijn kijk op de onderneming open en actief deelt met al zijn medewerkers.
Zobrist wilde zijn medewerkers niet meer motiveren met beloningen en straffen maar elke werknemer de mogelijkheid bieden om een functie te krijgen die hem of haar echt interesseert. Anders gezegd: in stadium drie probeerde Zobrist een werkomgeving te creëren die zelfmotivering bevordert.
In stadium vier is het de kunst om een eenmaal ‘bevrijde onderneming’ in stand te houden. Niet eenvoudig. Het invoeren van een organisatievorm op basis van verantwoordelijkheid en vrijheid bij het Franse FAVI is heel bijzonder en heeft veel navolging gekregen in diverse bedrijven, ook buiten Frankrijk.
Hoewel de ‘bevrijdingsacties’ uniek zijn, stelden de auteurs toch vast dat de dynamiek ervan zeer vergelijkbaar bleek in de tientallen bestudeerde bedrijven. Ze doorliepen allemaal stadia die een sterke gelijkenis vertonen met de ontwikkelingen binnen FAVI. De resultaten zijn buitengewoon: meer productiviteit, meer winst en groei, zelfs tijdens een economische crisis.
Uit het boek van Getz en Carney zijn wijze lessen te trekken. Inmiddels komen uit de hele wereld managers naar Noord-Frankrijk om het Franse bedrijf FAVI - dat model staat voor een ‘waarom’-bedrijf - te bezoeken, of gaan om dezelfde reden naar andere ‘bevrijde’ modelondernemingen buiten Frankrijk zoals het in Milwaukee (USA) gevestigde Harley-Davidson. Beide bedrijven maakten de transformatie door van een ‘hoe’-bedrijf naar een ‘waarom’-bedrijf. Dat had veel voeten in aarde - ging met vallen en opstaan - maar bleek uiteindelijk een uiterst succesvolle ingreep.
In hun boek bespreken de auteurs verschillende ‘bevrijde’ modelondernemingen waar de werknemers genieten van een bewegingsvrijheid zonder gemeenschappelijke maatregelen die je wel terug vindt bij traditionele organisatievormen. Mijns inziens is ‘Freedom, Inc.’ verplichte literatuur voor menig bedrijfsleider.
Over Louis Thorig
Louis Thörig is verbonden als master- en bachelorthesisbegeleider aan de afdeling Organisatiewetenschappen, Faculteit Sociale Wetenschappen, Vrije Universiteit Amsterdam. Hij was tot 1 augustus 2011 werkzaam als global communications manager op het hoofdkantoor van IOI-Loders Croklaan (www.croklaan.com) in Wormerveer. Hij heeft zijn MBA behaald bij Business School Nederland, de Action Learning MBA.
