‘Bij elke vergadering de vierkleurenpen op tafel’

Creatief denken met een pen. Een pen? Hoe kwam je daar zo op?

Tijdens mijn creativiteitstrainingen liet ik deelnemers een potlood gebruiken om hun innerlijke criticus een stem te geven. Op het potlood plakten ze een stickertje ‘ik heb je gehoord’. Wanneer de kritische stem opkwam, pakten ze het potlood en schreven ze de gedachten van zich af. Zo voelde de stem zich gehoord én kon het creatieve denkproces daarna weer stromen.
Eén van de deelnemers zei: ‘Ik wil alleen nog maar met het potlood schrijven. Ik blijf kritisch’. Haar opmerking deed me beseffen dat de andere stemmen óók een potlood verdienen. Bijvoorbeeld de ‘wat-als-we-het-wél-doen-stem’.
Uiteindelijk kwam ik op vier stemmen uit, de Onderzoeker, de Kunstenaar, de Criticus en de Coach. Elke stem heb ik een kleur gegeven. Toen dacht ik: Hee, vier kleuren! Je hebt een vierkleurenpen! Zo is mijn vierkleurenpenprincipe ontstaan.

Hoe werkt het vierkleurenpenprincipe en waar staan de vier kleuren voor?

Het vierkleurenpenprincipe nodigt je uit om iets van verschillende kanten te bekijken. De pen maakt het mogelijk om met jezelf in gesprek te gaan. Je start met een kleur, om vervolgens met een magische klik van de pen van perspectief te wisselen.
Lenig denken helpt bij loskomen uit vaste patronen en het bedenken van nieuwe ideeën. En dat in een geheel vrije context. Je hoeft niet ‘mooi’ te schrijven en al helemaal niet in volzinnen.

Je werkt met de kleuren:

• Groen, de Onderzoeker: dit is de nieuwsgierige vragensteller
• Blauw, de Kunstenaar: de positieve, vindingrijke en associatieve denker
• Zwart, de Criticus: deze maakt je behoeftes duidelijk en zorgt ervoor dat je je veilig voelt
• Rood, de Coach: de stem die aanmoedigt, die de switch maakt van denken naar doen

Wat levert het je op, je gedachten sorteren op kleur?

Ik vergelijk het weleens met alle was bij elkaar gooien in de wasmachine. Dan wordt het één grote, groezelige brei. De donkere kleuren gaan overheersen. Zo is het ook met je gedachten. Je ziet het niet meer helder. Zodra je bewust wordt van de kleur van je gedachten, kun je ook makkelijker schakelen.

Je zegt: werk op papier. Waarom kies je voor papier en niet voor het scherm?

Ik hou van papier, altijd gedaan, geef me een kladblok en een pen of potlood en je hoort me niet. Daaronder ligt nog een andere reden. Wat je op papier zet is een goede afspiegeling van je associatieve denkkracht. Op papier kun je alle kanten uit, met pijlen, tekeningen, groter, kleiner, krassen, onderstrepen, onderzoeken, afvragen, herhalen. Papier betekent vrijheid. Een scherm stimuleert lineair werken, maar een idee ontstaat nooit lineair.
In de ontwikkeling van de methode heb ik lesgegeven aan zo’n 500 hbo-studenten. Sommigen van hen kregen al na tien minuten pijn in hun hand omdat ze niet meer gewend waren om een pen vast te houden. Tegelijkertijd voelden ze het effect van het op deze manier hun gedachten sorteren. Iets in kleur zien op papier maakt je idee of gedachte heel tastbaar. Van schrijven ga je anders denken. Daarom wil ik jongeren graag stimuleren wat vaker met de hand te schrijven.

En zijn er momenten dat het ook wel eens helemaal niet werkt, dat lenige denken met de pen?

Deze methode zet ik succesvol in voor brainstorms met organisaties, in teamverband. Maar in principe kun je deze methode bij alle vraagstukken inzetten waar je meer overzicht of helderheid bij kunt gebruiken. Waar ik mezelf af en toe op kan betrappen is dat ik gewoon geen zin heb om de pen erbij te pakken. Dan blijf ik liever hangen in mijn hoofd over ‘hoe stom ik iemand wel niet vind’. Het is eigenlijk een soort verslaving.

Maar ja, dan denk ik: Hee troela, jij bedenkt hier een methode voor, kom op!
Dus dan ga ik er toch voor zitten en begin met groen, de Onderzoeker:

Hoe gaat het met je? Wat zit je dwars?

Vervolgens laat ik bewust zwart aan het woord. Dat is voor mij een uitdaging. Ik ben snel geneigd om naar blauw te schakelen met ‘oh joh, komt wel goed, ik los het op’. Maar ik weet dat het me helpt door in woorden te vatten waar het schuurt. Dus vertrouw ik dat allemaal toe aan het papier. Dan pas is blauw aan de beurt om met zwart in gesprek te gaan.

Wat als we dit eens van een andere kant bekijken! Waar denk je dan aan?

Na afloop voel ik me altijd opgelucht. Dat wil niet zeggen dat alles zo *poef* is opgelost, maar er is ruimte gecreëerd die tot een mogelijke vervolgstap kan leiden.

Dus. Vanaf nu bij elke vergadering de vierkleurenpen op tafel?

Zeker! Daar ben ik helemaal voor. Sowieso heb je ‘hardop-denkers’ en ‘zachtin-denkers’. De zachtin-denkers, de mensen die wat meer tijd nodig hebben voor hun denkproces, worden dikwijls overstemd in een vergadering.
Door te starten op papier, vertrek je allemaal vanaf hetzelfde punt. Ook creëer je samen een breder perspectief, omdat je meerdere stemmen de ruimte geeft. Het mooie van dingen eerst opschrijven, is dat het niet allemaal gezegd hoeft te worden. Sommige reflecties bieden vóóraf een nieuw inzicht, waardoor je anders het gesprek in gaat.

Hoor ik daar een idealistische noot?

Absoluut. Ik hoop dat we als maatschappij kunnen bewegen naar een kleurrijkere manier van denken en communiceren. Minder polariserend. Wat als we het vermogen hebben om twee verschillende wereldbeelden naast elkaar te laten bestaan? Ik denk dat we dan meteen een stuk helderder en liefdevoller met elkaar omgaan. En dat kan de wereld best gebruiken als je het mij vraagt!