Het had niet veel gescheeld of de rendementsdenkende managers hadden de geesteswetenschappen eronder gekregen. Althans, bij de Universiteit van Amsterdam gaf een groep studenten en docenten het College van Bestuur de schuld van een flinke inkrimping van de geesteswetenschappen. Maar het waren lang niet alleen managers die dachten dat het wel wat minder kon, ook studenten (die zich massaal niet meer inschrijven voor de opleidingen) en andere wetenschappers koesteren het idee dat geesteswetenschappen zonde van de tijd, gebouwen en studie is.
Neem Michael Shermer, beroepsscepticus die met zijn twijfelkanon al meerdere bovennatuurlijke en pseudowetenschappelijke beweringen uit het maatschappelijke debat blies. Ook gevestigde wetenschappen moesten zijn sceptische sabel vrezen; neem de veelzeggende titel van zijn boek Abominabele Wetenschap!. En dat noemde hij dan nog wetenschap, want van de geesteswetenschappen had hij een nog lagere dunk. Die voldeden niet eens aan zijn definitie van wetenschap bedrijven: ‘een set van methoden dat waargenomen of afgeleide fenomenen in het heden of verleden beschrijft en is gericht op het testen van hypothesen en het bouwen van theorieën’.
Geesteswetenschappen stonden volgens Shermer gelijk aan het aan elkaar rijgen van moeilijke woorden en vaagheden, dat bewees een artikel van fysicus Alan Sokal in een bekend cultureel tijdschrift. Meteen na publicatie maakte Sokal bekend dat het artikel onzin was en dat hij ermee wilde aantonen dat ‘een toonaangevend Noord-Amerikaans wetenschappelijk tijdschrift over culturele studies... een artikel royaal doorspekt met onzin zou plaatsen als het (a) de juiste buzzwords bevatte en (b) de ideologische vooroordelen van de redactie zou vleien.’ Shermer wist genoeg, hij gaf de geesteswetenschappen op.
Enter hoogleraar Rens Bod, auteur van De Vergeten Wetenschappen en The Making of the Humanities. Toen de twee elkaar afgelopen maart in Amsterdam ontmoetten, wierp de Nederlander Shermer voor de voeten dat geesteswetenschappen als filologie, kunstgeschiedenis, musicologie, taalkunde, archeologie, historiografie, en literatuurwetenschap prima in zijn definitie van wetenschap passen.
Als voorbeeld beschreef hij het verhaal van de Italiaanse taalkundige Lorenzo Valla. Valla toonde in 1440 aan dat een document, waarmee de katholieke kerk de landroof van het Romeinse rijk legitimeerde, vals was. Door aan te tonen dat er woorden en constructies in het document stonden die onmogelijk door iemand uit die tijd (de vierde eeuw na Christus) konden zijn gebruikt, weerlegde hij de authenticiteit van het document. Valla gebruikte wetenschappelijke methoden, zei Bod. ‘Hij was sceptisch, empirisch, hij stelde een hypothese op, hij was rationeel, hij gebruikte abstract redeneren (zelfs counterfactual reasoning), gebruikte tekstuele fenomenen als bewijs en legde de fundamenten voor een van de meest succesvolle theorieën: stemmatic filologie, waarmee de oorspronkelijke tekst uit bestaande kopieën kan worden herleid (DNA-analyse werd veel later op deze theorie gebaseerd).’
Bod ging zelfs verder en zei dat veel van de vaardigheden die Shermer zo hoog heeft zitten zijn uitgevonden binnen de geesteswetenschappen. ‘Abstract denken, rationaliteit, empirisme en scepticisme zijn niet alleen deugden van wetenschap, ze zijn allemaal uitgevonden door de geesteswetenschappen.’ Shermer was overtuigd, zo schreef hij onlangs in zijn column voor de Scientific American. De geesteswetenschappen doen wat hem betreft weer mee in ‘het verbeteren van ons begrip van de ware aard van dingen’.
Nu die dekselse rendementsdenkende managers van de UvA nog. Zij waren niet bij de confrontatie tussen Bod en Shermer, ondanks dat het debat pal naast hun kantoor werd gehouden (in Spui25). Maar ze hadden een goede reden: hun kantoor – het Maagdenhuis – was op dat moment bezet door woedende studenten die onder andere opkwamen voor de geesteswetenschappen.
