Zo’n afkomst is natuurlijk geen bijzondere verdienste. En, waarschuwde Buruma, op grond ervan kun je ook een heel andere houding ontwikkelen. Keizer Wilhelm II, eveneens een telg uit een gemengd huwelijk, werd een super-Duitser, net als Adolf Hitler. Ook Napoleon liet zien dat juist de mixjes kunnen uitgroeien tot de meest fanatieke nationalisten. Maar het kan dus ook anders. Vele Europese vorsten in het verleden waren buitenlanders, en hun aristocratische habitus hield vaak in dat zij boven de nationaliteiten stonden. Koningen waren daarom vaak populair bij minderheden, omdat zij al hun onderdanen in principe als gelijken beschouwden.
De Oranjes (inclusief Máxima) op de eerste rij in de statige Rotterdamse St.Laurenskerk leken die vrijmoedige vergelijkingen wel te kunnen waarderen. Nu ligt het Oranjehuis de laatste tijd onder vuur van nationalistische politici en conservatieve publicisten, omdat hun kosmopolitische voorkeur en leefwijze arrogant en elitair zouden zijn. Ze zouden uit de pas lopen met de ‘Heimatgevoelens’ van het Nederlandse volk, dat geen boodschap zou hebben aan ‘min of meer’: je bent Nederlander of je bent het niet. Denk aan de heftige protesten tegen Máxima’s opmerking dat ze ‘de’ Nederlandse identiteit niet had kunnen vinden (net zo min overigens als ‘de’ Argentijnse). Zo had de toekenning van de prijs die is vernoemd naar de ‘oude kosmopoliet’ Erasmus aan de ‘nieuwe kosmopoliet’ Buruma een onmiskenbaar politieke lading.
Buruma (1951) woont tegenwoordig in New York, waar hij doceert aan Bard College. Hij geniet internationale faam als kenner van Japan en China en als essayist voor onder andere de New York Review of Books. In Nederland werd hij vooral bekend door het samen met de Israëlische filosoof Avishai Margalit geschreven boek ‘Occidentalisme’ (2004). Dat boek laat zien dat de ‘Oosterse’ kritiek van islamradicalen op de westerse cultuur ook een zelfkritiek is die in grote trekken ook te vinden is in het communisme en nationaalsocialisme. Zijn boek ‘De dood van een gezonde roker’ (2006) baarde opzien omdat hij de moord op Theo van Gogh beschreef in termen die voorbijgingen aan de gebruikelijke multiculti- en anti-islamreflexen.
In Trouw van afgelopen zaterdag werd Buruma beschreven als iemand die eigenlijk een maatje te groot is voor Nederland. Dat gold ook voor Erasmus, die zichzelf eerder als Europeaan dan als Nederlander beschouwde. Eigenlijk is dat een mooie definitie van de intellectuele kosmopoliet. Hij maakt een klein land iets groter, omdat hij er een maatje te groot voor is.
Over Dick Pels
Socioloog en filosoof Dick Pels is essayist voor onder andere NRC Handelsblad, de Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Hollands Diep. Hij is (hoofd)docent maatschappijtheorie en sociale filosofie aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen. Daarnaast is hij een van de oprichters van de progressieve denktank Waterland.
