Als we alles mogen geloven, is het bedrijfsleven of de overheid constant op zoek naar creatievelingen met een ondernemershart, naar mensenmensen die ervan houden de spin in het web te zijn, naar energieke en inspirerende figuren vol dromen en ambities, naar mooie mannen en dito vrouwen die met beide benen in de samenleving staan, naar onafhankelijke geesten en, steeds vaker ook, naar waaghalzen en avonturiers. Ja, wie gaat werken, wacht een leven vol van ongerijmdheden en avontuurlijkheid. Werken is, als je bedenkers van die personeelsadvertenties mag geloven, helemaal niets voor mensen die zekerheid willen in het leven.
Steeds als ik al die teksten en tekstjes lees, vraag ik me af wat er allemaal in de werkende wereld loos is. Waarom is er zo’n behoefte om dagelijks, saai en functioneel werk onder te dompelen in de schijn van avontuurlijkheid? Proberen organisaties en bedrijven zich met die advertenties beter voor te doen dan ze eigenlijk zijn? Zijn personeelsadvertenties eerder reclame voor het bedrijf dan serieuze pogingen de juiste mensen binnen te halen?
Deze discussie is bekend. Maar toen ik die personeelsadvertenties las, schoten me de volgende beroemde regels te binnen:
´Men wanted for hazardous journey to the South Pole. Small wages, bitter cold, long months of complete darkness, constant danger. Safe return doubtful. Honor and recognition in case of success.´
Deze advertentie wordt toegeschreven aan de Engelse ontdekkingsreiziger Ernest Shackleton. Zij zou zijn verschenen op 29 december 1913 in de London Times. Dit wordt echter betwist, want wie de archieven induikt ziet de wervingstekst niet in de krant van deze datum staan. Hoe het ook zij, in boeken met titels als The 100 Greatest Advertisements wordt deze advertentie steevast genoemd. Hoewel het in feite niet meer was dan een klein en onopvallend zettertje, reageerden honderden, duizenden mannen op Shackletons uitdaging mee naar de Zuidpool te gaan. Weg van vrouw en kind, huis en haard. Misschien ook weg van de Eerste Wereldoorlog die op het punt van uitbreken stond. Uiteindelijk konden slechts 28 uitverkorenen mee.
De beloften in de advertentie werden volledig waargemaakt. Alles wat mis kon gaan, ging mis: een schip dat verging, maandenlang in het halfduister en in de bittere koude op Elephant Island leven van pinguïnbloed en zeerobben, een levensgevaarlijke tocht met slechts zes mannen over de ruigste zee van de wereld op zoek naar hulp die gevonden zou kunnen worden op een stip in de oceaan, die 1500 km verderop lag: Zuid-Georgië. Vervolgens nog eens een barre voettocht over de ijsbergen van dat eiland en na maanden geploeter met pakijs de redding van de 22 mannen die op het olifanteneiland achter waren gebleven. Afgevroren lichaamsdelen, ijslippen, sneeuwblindheid, dorst, honger en, inderdaad, eeuwige roem daarna. Iedereen overleefde het avontuur.
Is die advertentie van Shackleton nou zo goed, omdat zij zo waarheidsgetrouw was? Misschien heeft dat zeker achteraf tot grote waardering geleid. De hedendaagse personeelsadvertenties vertellen die waarheid in ieder geval niet en zijn bespottelijk. Als je ze leest, heb je de indruk dat het personeel in ons bedrijfsleven dezelfde ontberingen tegemoet kan zien als de mannen van Shackleton. Je ziet de huidige bazen zo voor je: kleine shackletonnetjes die hun personeel charismatisch meeslepen in precair vaarwater. Voor al die baasjes zijn overigens ook lezenswaardige boeken voorhanden over de beroemde Zuidpoolreiziger. Ik beveel deze aan: Shackleton’s Way. Leadership Lessons from the Great Antarctic Explorer. Als u dit niet leuk vindt, probeer dan eens Shackleton: Leadership Lessons From Antarctica. Ze verschillen niet veel, maar toch. Nu het bijna 100 jaar geleden is dat de laatste ontdekkingsreiziger uit het romantische tijdperk zijn grootste avonturen beleefde, voorspel ik volgend jaar een hype in antarctisch management en pinguïnleiderschap. Allemaal een bedrijfsexcursie naar olifanteneiland!
Shackleton stierf overigens in 1921 op 48-jarige leeftijd als gevolg van een hartaanval. De reizen alsmede een stevige alcoholverslaving hadden zijn lichaam gesloopt. Toen zijn mannen zijn overblijfselen terug wilden brengen naar Engeland, zei zijn vrouw dat het beter was dat hij nooit meer terugkwam en dat ze hem wat haar betreft in die barre zuidelijke oorden mochten begraven. Zo kon het gebeuren dat het graf van de peetvader van alle personeelsadvertenties te bezichtigen is op een eiland met de naam Zuid-Georgië.
Over Rene ten Bos
René ten Bos (1959) is hoogleraar filosofie aan de Radboud Universiteit Nijmegen en honorary professor aan de Universiteit van St Andrews in Schotland. Hij is voornamelijk geïnteresseerd in kritische management theorieën en heeft gepubliceerd over verschillende onderwerpen, zoals organisatie-ethiek, strategisch management en genderstudies.
