De generaties na ons hebben leren rekenen met een rekenmachientje. Ik heb die stakkers de meest idiote blunders zien maken. Ze kunnen er niets aan doen, want ze hebben niet geleerd hun grijze celletjes daarvoor te gebruiken. Neem het ze maar eens iets kwalijk, ook hun leraar kan niet meer rekenen. Die krijgt tegenwoordig bijles.
Idem dito met schaken. Ik ben van de generatie die het spelletje geleerd heeft zonder computer. Sinds ik na een lange afwezigheid ben teruggekeerd in de schaakarena, heeft de computer ook daar zijn intrede gedaan. En dus ligt onnadenkend handelen op de loer omdat je al snel de neiging hebt het orakel te raadplegen. Computers kunnen niet schaken. Ze kunnen geen plannen maken, en ze kunnen al helemaal niet uitleggen waarom ze een bepaalde zet doen.
Overigens is een gammele desktop al snel beter dan de meeste schakers en met een beetje extra rekenkracht verslaat een schaakcomputer gemakkelijk de wereldkampioen. Dat heeft weer niets te maken met pure denkkracht. Men heeft die chips geprobeerd te laten denken, maar dat is op een totale mislukking uitgelopen. Waarom die computer het dan toch wint van de sterkste schakers ter wereld? Computers zijn fantastische rekenmachines. Ze rekenen gewoon botweg alle zetten door die er in een stelling mogelijk zijn.
Wellicht vraagt u zich af: ‘Waar wil jij nou naar toe? Hoe verhoudt dat idiote spelletje zich tot mijn werk?’ Nou, misschien meer dan u denkt. Schaken is een denkspel bij uitstek. Ik kom er op omdat mensen denken dat machines ons slimmer maken. Vooral van de ICT verwacht men wonderen.
Het klopt inderdaad dat er daardoor nieuwe deuren zijn opengegaan. Wij kunnen bijvoorbeeld gemakkelijk met iedereen communiceren, gebruikmaken van alle kennis die er aanwezig is. Het lijkt op mijn schaakdatabase met miljoenen partijen. Zonder de computer is het een stuk lastiger om die kennis te achterhalen. Het kost het zeeën van tijd. Maar organisaties slimmer maken? Het lijkt me onmogelijk met machines die niet kunnen denken.
Het klinkt mooi, je droomt al gauw van fraaie vergezichten en een ideale wereld. Maar ik geloof er niet zo in. Wij kunnen inderdaad gemakkelijker communiceren, maar de kwaliteit van de communicatie is er zwaar op achteruit gegaan. Wisdom of the crowds? Laat me niet lachen. Stupidity of the crowds!
De bedenker van het ‘wisdom concept’ James Surowiecki stelt een aantal voorwaarden aan de totstandkoming van die wijsheid van de massa. Bijvoorbeeld: diversiteit en onafhankelijkheid van meningen en decentraal (lokaal/specialisatie). Wordt er niet aan deze voorwaarden voldaan? Dan gaat het mis.
Grappig genoeg zie je juist tegenovergestelde effecten. Neem sociale media. Noem me een zuurpruim of ouwe kankeraar, maar ik zie er heel veel kopieergedrag. Dus niks onafhankelijkheid en niks diversiteit. En iedereen heeft overal een mening over. Daarmee gaat de specialisatie ook in de prullenbak.
Mensen nemen blind allerlei berichten van elkaar over. De berichtendiarree bevat ontstellend weinig originele of oorspronkelijke ideeën. Men kakelt elkaar gedachteloos na. Dat bedoel ik dus met de ‘stupidity of the crowds’. Wij hebben met zijn allen de neiging ons als kuddedieren te gedragen en zetten ons verstand op nul.
Komt bij dat wij ons imago willen oppoetsen en daarmee gaat die onafhankelijkheid vrijwillig het riool in. Als mensen al te zeer tegendraads zijn, krijgen ze er publiekelijk van langs. Als je zoiets overkomt, dan krijg je de sterke neiging zelfcensuur toe te passen en ben je beducht om een volgende keer weer eens lekker onafhankelijk te zijn.
Dat neemt niet weg dat computers en alles wat daarmee verbonden is geweldige dingen zijn. Ook in de schaakwereld. Maar je moet wel leren ze op de juiste manier te gebruiken. En je moet zeker niet alles klakkeloos aannemen. Want computers kunnen niet denken en hebben al helemaal geen gevoel of intuïtie.
Dus zet dat ding gerust af en toe uit en ga (voor u) zelf nadenken, zonder anderen en zonder afbreukrisico. Voer eens een lekker diepzinnig gesprek of lees op uw gemak een goed boek, desnoods op uw e-reader. Daar leert u een boel van. Veel meer dan al die fastfoodwijsheid die men gulzig via de computer naar binnen schrokt. Bovendien leert u om uzelf weer te concentreren op één ding. Want ook dat is met de computer en al die mobiele speeltjes er niet beter op geworden.
