‘Eén leider stuurt beter’, stelt politieonderzoeker Peter Kruize (de Volkskrant, 7 oktober). Ook de beleidsmakers van het nieuwe kabinet huldigen deze opvatting. Of deze oneliner klopt hangt natuurlijk af wat je onder beter verstaat. Het verraadt vooral een ideologische opvatting over leiderschap, namelijk de leider als ‘held’. De alleswetende alleskunner die de troepen aanvoert, die hem blindelings volgen. Kruize stelt: ‘je hoeft geen geleerde te zijn om te bedenken dat 25 autonome regiokorpsen, die in gemeenschappelijkheid worden geleid, niet meer van deze tijd zijn’. De politie in Nederland telt meer dan 50.000 fte, is lokaal ingebed, kent een breed scala aan taken, is in een complex maatschappelijk en politiek bestuurlijk veld werkzaam en ligt voortdurend onder het vergrootglas. Eén leider die dat complexe veld aan kan sturen is een illusie. De leider als ‘held’ past wel bij de Angelsaksische opvatting over leiderschap: sturen op één issue: het maximaliseren van aandeelhouderswaarde. Peter Senge (1990) stelt in zijn klassieker De vijfde discipline, dat de leider als held stamt uit een individualistisch, mythisch wereldbeeld. Een succesvolle leider heeft juist systeembewustzijn nodig, een bouwer die de ontwikkeling van zijn mensen stimuleert. Jim Collins (2001) toont dat in zijn boek ‘Good to Great’ overtuigend aan.
Welk probleem wordt nu opgelost met deze interventie? Het doel van de schaalvergroting is om de georganiseerde misdaad beter te kunnen bestrijden. Hoezo kan dat nu dan niet? De regio’s zijn te versnipperd en werken moeizaam samen. Bovendien is het gremium dat de politieorganisatie aanstuurt, de Raad van Hoofdcommissarissen, een orgaan waarin 26 ego’s voor hun eigen tokootje vechten. Mijn vraag is, hoe los je een gebrek aan wil om samen te werken, om primair in het belang van het grotere geheel te opereren, op met een schaalvergroting? Je verandert de misdadiger ook niet van karakter door hem in driedelig grijs te kleden. Ik zou zeggen, los die samenwerkingsproblemen op en pak de egogerichte cultuur in de politieorganisatie aan. Cultuur verander je niet met een structuurverandering, daar zijn de meeste veranderaars het inmiddels wel over eens.
Wellicht is het de bedoeling om de burgemeesters als korpsbeheerders buiten spel te zetten, want die hebben zo hun eigen, locale prioriteiten, die vaak niet sporen met de prioriteiten en de behoefte aan centrale sturing van het Rijk. Maar daarvoor is dit een buitenproportionele ingreep. Dat is net zoiets als het hele gezin van de misdadiger arresteren om hem voor verdere misstappen te behoeden.
Bij dit soort megaoperaties wordt de aandacht van de organisatie voor jaren naar binnen gekeerd. Ze likken hun wonden, proberen hun interne processen weer op orde te krijgen, zoeken naar een nieuwe ordening. De kwaliteit gaat aantoonbaar naar beneden, doordat verschillende systemen en processen niet van de ene op de andere dag op elkaar afgestemd zijn. Allerlei zaken blijken niet belegd en vallen tussen wal en schip, praktijkvoorbeelden te over. Kunnen we ons dat permitteren in een tijd waar veiligheid zo hoog op de politieke prioriteitenlijst staat? De synergievoordelen die altijd als argument gebruikt worden, worden in de praktijk immers zelden of nooit behaald.
Bij het toenemen van de complexiteit van de organisatie schiet het traditionele aansturingmodel tekort. Dat wordt gecompenseerd door een sterke uitbreiding van staffuncties en (externe) adviseurs. Die moeten de te centraliseren aansturing vorm gaan geven. Het wordt duurder in plaats van goedkoper in de top. Bij de regionalisering van de brandweer kunnen we dit zien. Het gaat ten koste van de inzet op de werkvloer, is de klacht. Voor de nieuwe staatspolitie zou dat juist minder blauw op straat betekenen. Dat kan niet de bedoeling zijn van deze operatie.
Kruize constateert dat deze tendensen vier jaar na de vorming van nationale politie in Denemarken daar nog steeds spelen. Ook de verwachte daling van de georganiseerde misdaad heeft niet plaatsgevonden.
De 26 politiekorpsen samenvoegen tot één nationale politie, is dat dus een goed idee? Een belangrijke systeemwet luidt: naarmate systemen complexer zijn, kunnen de effecten van ingrijpende interventies moeilijker voorspeld en gestuurd worden. Het jarenlange drama van het UWV laat zien hoe voortdurende politieke interventies er toe leiden dat publieke organisaties in een permanente staat van verwarring en ontbinding terechtkomen. Omdat politici de gevolgen domweg niet overzien en de consequenties niet hoeven te dragen. Trekken aan de touwtjes wil bij complexe systemen niet zeggen dat de juiste poppetjes gaan dansen en ook het goede dansje doen. Maak de juiste poppetjes voor hun eigen dansje verantwoordelijk, dat is verantwoorde sturing. Laten we dus geen roulette gaan spelen met onze politie, maar inzetten op het oplossen van de regio-overstijgende samenwerkingsproblemen. Maak de politie zelf verantwoordelijk voor het behalen van de kwaliteit die de politiek definieert. Want dat motiveert. Verspil geen, in deze tijden schaars, belastinggeld aan een ongewis avontuur.
