Vrije wil?

Als u een kikker gadeslaat, lijkt het alsof het beestje prima weet wat het doet. Je moet toch een soort van bewustzijn hebben om geduldig te wachten tot een insect voorbijkomt, dan snel je tong uitsteken en vervolgens het insect verorberen. Zelfs wanneer er objecten in de weg zitten, verplaatst de kikker zich naar een betere positie en haalt hetzelfde tongkunstje opnieuw uit. Daar moet toch iets van een gedachte achter zitten?

Niet dus. De kikker speelt dit kunstje klaar op basis van twee schakelaartjes in zijn kikkerkoppie. Die schakelaartjes worden bediend door de impulsen die er op zijn netvlies verschijnen. Het schijnt bij mij precies zo te werken, alleen dan ietsje ingewikkelder. Mensen die mijn schrijfseltjes vaker lezen zijn daarover vast niet zo verbaasd als ik nu ben. Eigenlijk verkeer ik sinds een paar weken in een staat van totale ontreddering.

Ik heb ook allerlei ‘schakelaartjes’ in mijn hoofd, maar dan ietsje meer dan een kikker. Deze schakelaartjes zijn gevormd door mijn genen, ervaringen en allerlei andere vormen van aangeleerd gedrag. Ze zitten rustig te wachten totdat iets ze geheel buiten mijn bewuste brein om in beweging zet. Ze meten die activiteiten tegenwoordig met hersenscans. Soms gebeurt er een paar seconden voordat een gedachte in ons bewuste brein opkomt al iets in ons onderbewustzijn. Die schakelaartjes rommelen wat af en ik sta als een machteloze sportcommentator langs de zijlijn mijn commentaar te brabbelen. Veel meer dan dat heeft het niet om het lijf. Tenminste, dat schrijft professor Victor Lamme in zijn geweldige boek ‘De vrije wil bestaat niet’. Het is een fonkelend betoog vol schitterende voorbeelden over de werking en de onmacht van het menselijk brein.

Het schijnt nogal wat consequenties te hebben voor onze maatschappij. Democratie? Afschaffen die hap, want mensen weten toch niet wat ze doen. Eigenlijk wisten wij dat al. Kijk maar eens naar het gemiddelde straatinterview. Als je de laatste verkiezingsuitslag ziet, vrees ik dat Lamme een vet punt heeft. De politiek is er nog lang niet klaar mee. Klanten vragen naar hun meningen en voorkeuren? Het is totaal zinloos. Mensen kunnen niet onder woorden brengen wat ze beweegt en al helemaal niet verklaren waarom. Wat u te horen krijgt is die machteloze kwebbeldoos in hun hoofd. De rest is puur dwangmatig.

Het opent natuurlijk wel perspectieven. Regeringen en dictators kunnen gewoon hun gang gaan. Bedrijven hoeven zich niks meer van hun klanten aan te trekken en... o sorry?! Dat is al realiteit. Zie je nu wel dat mijn hersenen weer met me op de loop gaan. Er is meer goed nieuws. Ik kan schrijven wat ik wil en ben niet langer verantwoordelijk. Lamme geeft me een perfect alibi voor mijn dwalingen. Nu even serieus. Lamme heeft een prachtig boek geschreven, vol boeiende anekdotes en een zeer overtuigend betoog.