De magie van energie

De verklaring voor de verschillen tussen teams zit hem in het woord ´energie´. Energie is de kracht waarmee mensen iets doen of nastreven. Met andere woorden, energie is beweging. Hoewel zij vaak andere termen als ´inspiratie´, ´passie´ of ´bevlogenheid´ hanteren, denken managers en adviseurs vaak in energetische termen. Ze hebben het dan over ´weerstand´, ´wrijving´, ´vermogen om te veranderen´, ´op stoom komen´ of juist ´stoom afblazen´. Ook een steeds vaker gehoorde term als ´hot spot´ – verwijzend naar een eendrachtig en krachtig opererend team – heeft een sterk energetische lading. De aandacht voor dit verschijnsel komt niet uit de lucht vallen. Geconfronteerd met een uiterst dynamische en onzekere omgeving, moeten organisaties alle zeilen bijzetten om op koers te blijven. Dit vereist bergen energie. Het merendeel van de managers en medewerkers wordt dan ook geconfronteerd met voortdurende spanningen. Men is druk, druk, druk.

Er is niet alleen sprake van turbulentie in de omgeving, ook stellen organisaties steeds hogere eisen aan zichzelf. De hype rond de ´high performance organization´ is in dit verband illustratief. Steeds meer organisaties proberen hun ietwat ingedutte status op te vijzelen door zich met dit label te tooien. Dat dit niet vanzelf gaat, blijkt uit een ervaring die ik enige tijd bij een instituut voor hoger beroepsonderwijs meemaakte. Ook daar had het virus ´high performance´ toegeslagen en was de directie vol enthousiasme bezig om, wat zij noemde, een ´bruisende organisatie´ te realiseren. De achterliggende gedachte was dat een gebrek aan energie de prestaties in de weg stonden. Door het formuleren van een aansprekende visie hoopte men energie in de tent te krijgen. Er werden kosten noch moeite gespaard om zulks te realiseren. Tijdens massaal bezochte bijeenkomsten klonk opzwepende muziek en ritmisch tromgeroffel. Onder leiding van de personal coach van een BN-er werden de aanwezigen aan intensieve fitnesstrainingen onderworpen. Medewerkers en directie maakten fietstochten door de stad om al bewegend in contact met de werkomgeving te komen. Tijdens dergelijke ritten, werden mensen aangespoord om hun passies met anderen te delen en vooral ook om elkaar te inspireren.

Hebben al deze activiteiten tot het gestelde doel geleid? Het antwoord is ontkennend. Er was hooguit sprake van een tijdelijke opleving, maar het hele traject zakte na verloop van tijd als een plumpudding in elkaar. Blijkbaar bestaat er een cruciaal verschil tussen het opwekken en het vasthouden van energie. Voor het eerstgenoemde kan men vaak volstaan met het formuleren van een aansprekende visie, hoewel ook dat lang niet altijd voldoende blijkt te zijn. Voordat Marten Luther King wereldfaam verwierf met zijn opzwepende ´I have a dream…´-toespraak, had hij hetzelfde verhaal al honderden keren in kerken aan kleinere gezelschappen verteld. Niemand van de aanwezigen voelde zich door het verhaal geraakt. Sterker nog, mensen vielen in slaap of liepen de zaal uit. Een mentor gaf op een evaluatieformulier te kennen dat Marten een middelmatige spreker was. Is energie dan toch een kwestie van magie?

Nee! Er is wel degelijk een viertal logische principes aan te wijzen die bepalen of een groep of organisatie blijvend energiek aan de slag gaan. Deze principes kunnen omschreven worden als ´zien´, ´willen´, ´kunnen´ en ´voelen´. Het eerstgenoemde principe heeft betrekking op het feit dat mensen de realiteit letterlijk en figuurlijk onder ogen moeten zien. Zij moeten wakker worden geschud uit het vanzelfsprekende waarnemingspatronen, zij moeten met andere ogen leren kijken. Gebeurt dat niet, dan zal er ook geen beweging ontstaan. Het willen heeft betrekking op het hebben van een aansprekende visie, die de aantrekkende werking van een magneet heeft. Hoewel sommigen stellen dat willen gelijk staat met kunnen, gaat dit voor de meeste mensen niet op. Men kan veel willen, maar wanneer het geloof in eigen kunnen ontbreekt, dan zal niemand een stap verzetten. Hiermee is het bruggetje naar het laatstgenoemde principe, het voelen, al gemaakt. Voelen heeft betrekking op het feit dat er sprake is van een positief klimaat, waarin mensen met elkaar verbonden zijn en waarin zij vertrouwen in elkaar hebben. Positiviteit maakt energie vrij. Negativiteit blokkeert de energie.

De moraal van het verhaal? Energie is geen magie. Wie bevlogen aan de slag wil gaan, hoeft geen hocus pocus toe te passen. Bruisen is ook niet louter een kwestie van het formuleren van een visie of het onderkennen van je eigen passies. Energie is veel meer een zaak van het onderkennen van en systematisch sturen op een viertal cruciale principes.

Marten Luther Kings toespraak werkte pas toen de zwarte bevolking het probleem ‘zag’, dus toen hij hem gaf in de context van de tegenstelling tussen blank en zwart, in plaats van in de kerkelijke context waarin hij de speeches eerder gegeven had. De wil om wat te veranderen aan de achterstelling kwam meteen met het besef van de achterstelling. Malcolm X’ geloof in zwarte suprematie vergrootte het geloof in eigen kunnen.

Vruchtbare grond voor een overkoepelende en verbindende visie. I have a dream!