Al zou je willen, om leiderschap kom je in de wereld van management niet meer heen. En dat leidt er onvermijdelijk toe dat leiderschap een containerbegrip aan het worden is. Leiderschap is inmiddels de kapstok waaraan de meest uiteenlopende kwaliteiten hangen.

Wat at Eva eigenlijk toen zij door de slang verleid werd? De traditie wil ons doen geloven dat het een appel was. Eerst nam ze zelf een hap en toen gaf ze, in een liefdadige bui, de appel aan Adam die er ook een hap van nam. Maar welke smaak had de appel? Zoet, zuur, zoetzuur? Misschien zelfs helemaal geen smaak?

Leiders bestaan bij de gratie van volgers. Zonder volgers ben je geen leider maar een eenzame zonderling. Er zijn veel interessante publicaties geschreven over leiders en volgers. Denk maar even aan de boeken van Manfred Kets de Vries.

Sinds een week of wat weten we dat het de taak van de politieke leider is om over de eigen schaduw heen te stappen.

Er zijn verschillende manieren om getalenteerde managers beter te maken. Plaats ze bijvoorbeeld in een context met zeer goede mensen, stel hoge maar realistische doelen waarbij je ze regelmatig uit hun comfortzone haalt, en er gebeuren mooie dingen. Om de cocktail van deze drie ingrediënten nog succesvoller te maken, is het belangrijk om daarnaast regelmatig goede en realistische feedback te geven. Dit laatste lukt helaas maar beperkt binnen de context van het Nederlandse bedrijfsleven.

Aan experts in ons land geen gebrek. U kunt het zo gek niet bedenken of er is wel een expert met een mening. Of moet ik zeggen: die zijn evangelie verkondigt? Want dat is het toch vaak.

Per 1 juli 2012 wordt de nieuwe wet toezicht & bestuur van kracht. Aanvankelijk had men in gedachte om alleen het aantal commissariaten bij beursgenoteerde bedrijven te beperken, maar door een amendement van Ewoud Irrgang gaan nu ook grote particuliere organisaties onder het nieuwe regime vallen. In de toekomst mogen commissarissen nog maar vijf nevenfuncties hebben, maar een voorzittersrol geldt al voor twee. Die laatste beperking is met name erg streng voor beroepscommissarissen. Zij hebben veel tijd en expertise en moeten leven van hun palet aan toezichthoudende functies.

Dagelijks hoor je het en worden we er nadrukkelijk mee geconfronteerd: we moeten bezuinigen! En fors ook. Want we geven gewoon te veel uit. We leven op een te grote voet. En onze economie krimpt. We zitten volgens de geleerden in een ware recessie!

Filosofen hebben de naam enigszins wereldvreemd te zijn. Maar als ze zich bezighouden met ethiek, dan raken ze opgewonden omdat onverhoeds het alledaagse leven zo dichtbij lijkt te zijn gekomen. Want de ethiek is alledaags geworden.

Leiderschap vòòr de crisis was overzichtelijk. De kunst van het managen zat ‘m vooral in het voorkomen van problemen: no surprise-management. Authentieke en nieuwe leiders lieten ruimte voor het maken van fouten, als het maar transparant gebeurde.

Wij hebben een economie die een hoge omloopsnelheid heeft. Zo verdienen aandeelhouders veel geld, zo blijft de werkgelegenheid en daarmee de economie op peil. Maar waar liggen de grenzen? Hoe komen we ooit uit de vicieuze cirkel van ons systeem?

Lang geleden predikte de Dakota indianen de volgende wijsheid: ‘Als je ontdekt dat je op een dood paard rijdt, spring er dan af. En wel heel snel!’ Volgens mij is deze wijsheid nog steeds actueel: er zijn vandaag de dag namelijk nog te veel bestuurders die de benadering van de Dakota indianen niet hebben begrepen.

We naderen de jaarwisseling. Een radiozender belt en vraagt of ik in de uitzending wil komen vertellen wat 2012 zoal in petto heeft voor Nederlands talent. Welke transfers vallen er te verwachten? Welke groep valt straks buiten de boot en wie kan het komende jaar met vertrouwen tegemoet zien?

Het is al weer wat jaartjes geleden. Ik ontmoette een oude vriend. Hij was zojuist teruggekeerd van vakantie. Hij praatte honderduit over het land dat hij had bezocht. Over de armoede, de ellende en de maatschappelijke problemen. Hij begreep precies hoe de vork er in de steel zat. Ofwel: waarom het land van de Nijl en de piramides in het verleden tot zulke grootse dingen in staat bleek en waarom nu een groot deel van de bevolking in armoede leeft. Uiteraard had hij de oplossingen ook paraat. Ik vermoei u daar maar niet mee. Ietwat meewarig nam ik afscheid van hem. Deze man begreep totaal niets van het land waar ik zelf drie jaar had gewoond.

Ons hele economische systeem is gebaseerd op competitie. We zien hoe dat systeem in zijn voegen kraakt. Tegelijkertijd zien we een nieuwe beweging ontstaan die ‘delen’ hoog in het vaandel voert. De zo noodzakelijke duurzame innovatie blijkt vooral in ‘delen’ te gedijen. Dat vraagt om een omschakeling van ons denken.

Fransen hebben de mooiste woorden voor de gekste dingen. Waar Fransen spreken over ‘une belle nature’, hebben Nederlanders het platweg over ‘boezem’. Dan gaat het toch ineens over heel wat anders.

‘Ik ben het eens met de Kamer dat heel veel reorganisatietrajecten bij Defensie of elders bij de overheid gaandeweg wel eens anders uitpakken dan deze van tevoren zijn opgediend.’ Aldus Defensie minister Hans Hillen eerder deze maand tijdens een wetgevingsoverleg in de Tweede Kamer.

Je kunt je zaakjes prima voor elkaar hebben, maar als de ‘uitvoerders’ het niet zien zitten, heb je een enorm probleem. Minimaal! Ajax is een triest voorbeeld. Maar je ziet het vaker: managers die druk bezig zijn met structuren en medewerkers die gewoon lekker hun werk willen doen. Maar meestal ligt de vuile was niet zo openlijk op straat. En is de casus zo aansprekend.

Over hoe lerende organisaties ontstaan. Dus hoe leuke, energieke, open plekken groeien waar mensen zich graag aan committeren.