Maatwerk leveren lijkt al enkele jaren voor steeds meer organisaties dé voorwaarde om te kunnen overleven. Dat geldt niet alleen voor bedrijven in de profitsector, ook zorgleveranciers zijn in rap tempo bezig confectie te verruilen voor een meer individuele(re) invulling van hun aanbod. Het resultaat wordt ook wel 'cafetariamodel' genoemd: de cliënt kan uit het aanbod kiezen wat hem het beste past.

Duidelijkheid is voor mij een van de belangrijkste kwaliteiten van vakliteratuur. Een boek moet je nog voor het lezen vertellen wat je kunt verwachten. Natuurlijk moeten die verwachtingen vervolgens ook worden waargemaakt, maar dat lijkt me weinig meer dan een open deur. Zo bekeken verdient 'Verstand van de klant' van de Duitse auteurs Christian Homburg en Ruth Stock een dikke voldoende. Het boek kreeg de ondertitel 'Een praktische gids voor de klantgerichte medewerker' mee en die belofte maakt het ruimschoots waar. Het staat niet alleen vol met herkenbare voorbeelden en heldere schema's, maar biedt de lezer ook een groot aantal instrumenten waarmee klantgerichtheid gemeten en verbeterd kan worden. Zelfs schema's voor coachingsgesprekken en trainingsbijeenkomsten ontbreken niet.

Vraag iemand die een beetje belezen is op het gebied van verandermanagement naar zijn persoonlijke Top 3 en u zult daar geheid een of meer van de volgende titels tegenkomen: 'Verandermanagement' (Mastenbroek), 'Leiderschap bij verandering' (Kotter), 'De bedrijfscultuur als ziel van de onderneming' (Schein), 'Diepgaande verandering' (Quinn) en 'Leren veranderen' (De Caluwé). In de mijne staat daar sinds kort ook het boekje 'Van Weerstand naar Veranderingsbereidheid' van Metselaar en Cozijnsen bij. Het is voor het eerst in 1997 verschenen en beleefde onlangs zijn vierde druk. Dat is voor zo'n onopvallend werkje voorwaar een uitstekende prestatie. Goede wijn behoeft blijkbaar inderdaad niet steeds een krans.

Sommige boeken zijn zo goed, dat zij zichzelf verkopen. Andere moeten het meer hebben van wat ondersteunend commercieel geweld: een pakkende titel, een wervende tekst op het achterplat en een inleiding die duidelijk maakt wat voor vlees deze kuip zoal bevat. 'Coachen met collega's' van Erik de Haan en Yvonne Burger, 'Praktijkboek individuele consultatie', behoort tot die laatste categorie. En dat is jammer, want juist op die onderdelen heeft Koninklijke Van Gorcum, de uitgeverij die het boek op de markt brengt, het nogal laten afweten.

Marketingcommunicatie is een van de meest fascinerende instrumenten van de marketingmix en (daardoor) een populair vak onder studenten commerciële economie. Marketingcommunicatie is vooral een zichtbaar vak; waar je ook kijkt, overal zie je de producten van toekomstige vakgenoten om je heen. Waarschijnlijk is het merendeel van die vakgenoten opgeleid met het standaardwerk 'Marketingcommunicatiestrategie' van Floor & Van Raaij; of gewoon 'met Floor en Van Raaij', zoals ze dat onder elkaar zeggen. (Over een succesvol merk gesproken!)

Organisatiekunde moet een lastig vak zijn voor studenten, zeker wanneer zij het verschijnsel 'organisatie' alleen van de buitenkant kennen. Dat geldt nog veel meer voor organisatieverandering; daar kun je pas wat mee als je bagage rijk is van ervaring. En daarmee kunnen de meeste studenten in het hbo en wo zich in het algemeen nog niet onderscheiden. Hoe zorg je er als studieboekenschrijver dan voor dat de materie voor deze doelgroep toch gaat leven? 

Organisatiekunde moet een lastig vak zijn voor studenten, zeker wanneer zij het verschijnsel 'organisatie' alleen van de buitenkant kennen. Dat geldt nog veel meer voor organisatieverandering; daar kun je pas wat mee als je bagage rijk is van ervaring. En daarmee kunnen de meeste studenten in het hbo en wo zich in het algemeen nog niet onderscheiden. Hoe zorg je er als studieboekenschrijver dan voor dat de materie voor deze doelgroep toch gaat leven? De auteurs van 'Change management', Lievers en Lubberding, hebben ervoor gekozen in deze behoefte te voorzien door een groot aantal casussen en voorbeelden in hun boek op te nemen. En dan niet zo maar een regel of tien per keer; een casus beslaat in dit boek gemakkelijk een hele pagina en meer.

Over communicatie in het algemeen en organisatiecommunicatie in het bijzonder is in de loop der jaren al veel gepubliceerd, maar de hbo'er die niet getentamineerd is over Michels' 'Basisboek Communicatie' heeft het zich tijdens zijn studie waarschijnlijk onnodig moeilijk gemaakt. Dat wil zeggen, als hij zich in dit vakgebied wilde bekwamen.

Of zij ooit op een delftsblauw tegeltje zal verschijnen, weet ik niet, maar de volgende spreuk zou aan menige huiskamer- en kantoormuur niet misstaan: 'Een mens lijdt het meest door het lijden dat hij vreest, maar dat nooit op komt dagen. Zo krijgt hij meer te dragen dan God te dragen geeft.' Zij komt uit de koker van Albert Ellis, de grondlegger van de RET, de Rationele Effectiviteits Training. RET is een methode die mensen duidelijk wil maken dat hun gevoelens in belangrijke mate bepaald worden door hun gedachten en niet door wat zich feitelijk in de werkelijkheid afspeelt.

Het zal u niet ontgaan zijn dat coaching tegenwoordig een uiterst serieuze aangelegenheid is. Bij het horen van het woord ‘coach’ denkt niemand nog uitsluitend aan dikbetaalde schreeuwerds voor een dug-out in één of ander voetbalstadion.

Wie als trainer door het leven gaat, weet hoe moeilijk het soms is pakkende opdrachten te verzinnen. Nieuwe opdrachten vooral, want er komt een moment dat u uitgekeken raakt op uw arsenaal aan interventies. Zelfs het magnum opus van Frank Oomkes heeft u al meerdere keren van voor naar achter en terug doorgewerkt. Dan is het uitermate prettig wanneer een collega eigen werk in boekvorm ter beschikking stelt. 'De Aanjagers' van Yvonne Zuidgeest zal dan ook zijn weg naar menige trainersbibliotheek wel vinden.

Het 'POPpingspel' is een kaartspel dat mensen wil prikkelen na te denken over hun functioneren en naar aanleiding daarvan verbeterpunten te formuleren. Het bestaat uit 32 competentiekaarten, 4 grote gekleurde kaarten met de categorieën afzwakken, ontwikkelen, vasthouden en neutraal, handleidingen voor de popper en voor de medespelers, een formulier voor zelfevaluatie, een voor feedback en een Persoonlijk Ontwikkelplan.

Wie zijn vakliteratuur enigszins kent, weet dat het met de effectiviteit van teams doorgaans slecht gesteld is. Cynici weten wel hoe dat komt: de mens is van nature niet tot samenwerking geneigd. Bekijk je het thema wat genuanceerder, dan kun je in ieder geval vaststellen dat teams vaak zonder al teveel bagage op pad worden gestuurd. Over taak- en rolverdeling is amper nagedacht, met de kwaliteit van de onderlinge verhoudingen zal het hopelijk wel loslopen en geloof het of niet: sommige teams weten niet precies met welk doel zij in het leven geroepen zijn. Dat het dan fout gaat, is zo vreemd nog niet.

Een geheid succesnummer in de workshops over mobiliteit die ik het afgelopen jaar verzorgd heb, was de zogenaamde Voorwaardenveiling.

Winkelen met mijn vrouw vind ik een crime. Want waar ik meteen tot aankoop overga als ik iets naar mijn zin gevonden heb, wil zij eerst alle mogelijkheden hebben gezien. En dan nog blijkt beslissen vaak een groot probleem. Dat gaat al jaren zo; eigenlijk al zo lang wij elkaar kennen en dat is al heel lang.

Sommige hypes overleven zichzelf en worden op den duur een algemeen gewaardeerd instrument voor HRM. Neem het Persoonlijk Ontwikkelings Plan. In de loop van de jaren negentig opgebloeid temidden van andere nieuwigheden als competentiemanagement, employability en zelfsturende teams, wist het te overleven ook toen het economisch tij keerde, lean and mean hét recept voor continuïteit werd en er dus weer gewoon hard gewerkt moest worden.

'Soms werken organisaties zonder een communicatieplan,' schrijft Michels in het Woord vooraf van zijn 'Communicatieplanner'. "Ze hebben het zo druk dat er geen tijd is of wordt vrijgemaakt om de visie voor de toekomst op papier te zetten." Je kunt dat de positieve benadering noemen. Is niks mis mee, maar ik kom het vaak anders tegen. Veel organisaties vinden het simpelweg niet belangrijk genoeg om tijd uit te trekken voor een serieuze bezinning op een gedroomde toekomst. Ze gaan er met z'n allen flink tegenaan en zien dan we wel waar ze uitkomen. Maar goed, wie zich in de korte karakteristiek van Michels herkent, krijgt in ieder geval met dit boekje een instrument aangereikt waarmee in betrekkelijk korte tijd prima resultaten kunnen worden geboekt. Een gebrek aan tijd mag nu geen excuus meer zijn.

Stel je bent manager en bent bezig de jongste reorganisatie binnen je bedrijf af te ronden. Je hebt tot nu toe vaak gebruik kunnen maken van ervaringen uit het verleden, maar het aantal vragen dat zich gaandeweg opdrong, is toch weer verrassend groot. Nou ja, reorganiseren blijft een zaak van vallen en opstaan, heb je jezelf steeds voorgehouden. Maar dan krijg je op een dag een boek in handen dat volgens de flaptekst 'een nuttig naslagwerk [wil zijn] voor bestuurders en managers van organisaties die aan het voorportaal van een veranderingsproces staan of daar al mee bezig zijn.' Je besluit het te kopen, want hoe meer nieuwe vragen beantwoord worden, hoe sterker je staat als ooit de zaak intern opnieuw op de schop gaat.