Femke Halsema had haar boek Geluk! (met als ondertitel ‘Voorbij de hyperconsumptie, haast en hufterigheid’) eerder willen presenteren, maar door de fall-out van de affaire-Duyvendak leek het verstandiger om de verschijningsdatum uit te stellen. Intussen versnelde en verdiepte de kredietcrisis zich en sloeg het politieke klimaat om. ‘Duyvendak’ was misschien de laatste wraakactie van rechts op links. Halsema’s boek valt ineens in een andere tijdgeest, waarin die vanzelfsprekende rechtse hegemonie als sneeuw voor de zon is verdwenen.
Met consumptie op zichzelf is volgens Halsema niks mis. Het gaat haar om de hyperconsumptie: het zo veel en zo duur mogelijk kopen dat wordt aangejaagd door onderlinge vergelijking en competitie. Het ‘keeping up with the Joneses’ is ook voor midden- en lagere inkomensgroepen een steeds belangrijker motief geworden. De troost die het kopen verschaft is echter kortstondig, en de race naar maatschappelijke status kent geen einde. In plaats van geluk geeft hyperconsumptie alleen maar meer stress en haast. En als je niet meer kunt meekomen, heb je helemaal pech gehad.
We hebben dus ook steeds meer haast. Letterlijk: in verschillende economische omstandigheden lopen we op verschillende snelheden. In het kapitalistische mekka Singapore loopt men bijvoorbeeld het hardst: 6,24 km per uur. In Nederland loopt men het hardst in Utrecht, niet veel langzamer dan in New York. Sociologisch onderzoek in het Oostenrijkse dorp Marienthal uit de jaren dertig wees uit dat, nadat een groot deel van de mannen werkloos was geworden, hun gemiddelde loopsnelheid op straat afnam van 5 tot 3 km per uur. Zouden als gevolg van de kredietcrisis mensen in New York nu langzamer lopen, vroeg de interviewer zich af.
Stress en haast leiden ook tot slechte omgangsvormen. Iedereen meent overal recht op te hebben ‘en wel nu’. Er wordt een zekere premie gesteld op onbeschoftheid in de media. Denk aan de avonturen van ‘Terror Jaap’, de winnaar van De Gouden Kooi, die door de makers ter wille van de kijkcijfers werd geprest om zo ‘extreem’ mogelijk te gaan.
Halsema maakt duidelijk dat hyperconsumptie en de nare gevolgen ervan ten onrechte als een privéprobleem worden gezien. Anders dan volgens de neoliberale filosofie zijn mensen niet geheel vrij om te kiezen en te kopen. Overmatige consumptie is ook een cultureel, politiek en economisch probleem. Daarom moet consumptie ook uit de sfeer van persoonlijke schuld en boete worden gehaald. Niet meer ‘verplicht wortels knagen’ (zoals Sommer de GroenLinkse mentaliteit ridiculiseerde) onder het moralistische motto ‘Gij zult consuminderen’.
Politiek en overheid moeten een grotere verantwoordelijkheid nemen voor de cultuur waarin mensen leven. Het is cruciaal om een nieuwe balans te vinden tussen private rijkdom en publieke armoede. Publieke voorzieningen zoals een hoogwaardige gezondheidszorg, dito onderwijs, goed openbaar vervoer en toegang tot mooie natuur maken mensen op termijn gelukkiger, betoogde Halsema terecht, dan het kortstondige schijngeluk dat ze ervaren door het kopen van dingen die ze eigenlijk niet nodig hebben.
Over Dick Pels
Socioloog en filosoof Dick Pels is essayist voor onder andere NRC Handelsblad, de Volkskrant, De Groene Amsterdammer en Hollands Diep. Hij is (hoofd)docent maatschappijtheorie en sociale filosofie aan de universiteiten van Amsterdam en Groningen. Daarnaast is hij een van de oprichters van de progressieve denktank Waterland.
