Op werkdagen voor 23:00 besteld, morgen in huisGratis verzending vanaf €20
Achtergrond
Grootste hobbels: sociale druk en afrekencultuur - Marike van Zanten sprak 25 vrouwen over de weg naar de top
0|25 januari 2008|8-11 minuten leestijd
'Hou op met zeuren en klagen, stop met 'cat fights', en kies de juiste vent.' 'Toon je ambities, wees op zijn tijd een slang, maar durf ook moeder te zijn.' Een greep uit de lijst van tips voor vrouwen op weg naar de top. Journalist Marike van Zanten interviewde 25 'machtige meisjes' over hun drijfveren, hun loopbaanstrategie en hun persoonlijke offers. Nee, niet het glazen plafond is het grootste obstakel, alhoewel de 'old boys' nog steeds goed voor elkaar zorgen. 'Mother blaming' speelt carrièrevrouwen wellicht meer parten - nog steeds verwacht 'men' van vrouwen dat ze ook goed voor de kinderen zorgen. Daarnaast is het vooral de harde afrekencultuur boven op de apenrots die afschrikt. Dat geldt overigens ook steeds meer voor mannen. Over vergaderen zonder slip, dikke huiden en 'downdating'; 'Mevrouw, mijne heren...' is een leerzaam boek voor elke manager (M/V).
Dolle Mina
We schrijven vrijdag 23 januari 1970 als een tiental meisjes en een handvol jongens het mannenbolwerk Nijenrode 'bestormen' en vervolgens enkele uren vreedzaam bezetten, omdat vrouwen niet worden toegelaten op de managementopleiding. De actievoerders rijden in hun 'lelijke eendjes' (Citroën 2CV) terug naar Amsterdam en komen later op die dag bijeen bij het standbeeld van de feministe Wilhelmina Drucker, om voor het oog van de vele camera's lachend een aantal bh's en dameskorsetten te verbranden. Dolle Mina was een feit.
In diezelfde tijd werkt de 28-jarige Neelie Kroes als wetenschappelijk medewerkster op de Nederlandse Economische Hogeschool te Rotterdam (nu Erasmus Universiteit) en heeft daarnaast zitting in de raad van bestuur van het vervoersbedrijf van haar vader en in de Rotterdamse gemeenteraad. Twee decennia later staat er staatssecretaris en minister op haar cv en in 1991 volgt - jawel - de echte bestorming van Nijenrode: Kroes bezet als eerste vrouw de stoel van president.
Kokend water
Om Kroes, inmiddels 63 jaar oud en Europees Commissaris, kon Marike van Zanten natuurlijk niet heen voor het boek 'Mevrouw, mijne heren...' Jarenlang was ze een boegbeeld van de 'vechtgeneratie' van vrouwen die zich omhoog moesten knokken in een door mannen gedomineerde maatschappij. Met al haar bestuursfuncties, commissariaten en aandelen was en is ze het levende bewijs dat maatschappelijk succes - zowel in de politiek als in het bedrijfsleven - ook voor vrouwen haalbaar is. Haar geheim? 'Jezelf zijn, je huiswerk doen en melden wat je te zeggen hebt.' En hard werken, keihard werken. 'Je kunt in het leven niet van twee walletjes eten. Bovendien is het goed mogelijk om een fulltime carrière met een gezin te combineren. Ik heb dat zelf in de praktijk gebracht.'
Een lieveling van de feministen was Kroes echter nooit. Daarvoor gold ze teveel als een 'macho-meid', een echte 'bitch' die vond dat vrouwen niet moesten zeuren. Niet voor niets kreeg ze de bijnaam 'Nikkelen Neelie', die ze zelf overigens als een geuzennaam beschouwt. Maar, tekent Van Zanten toch enigszins verassend op uit de mond van 'de nieuwe Iron Lady' van Europa, het wordt tijd om het nikkel van de pioniersgeneratie te mengen met de zachtere metalen van de jonge vrouwen op de arbeidsmarkt. 'Als er meer vrouwen in topfuncties komen, krijg je naast de carrièrevrouwen met haar op de tanden vanzelf ook inschikkelijker types die niet steeds met kokend water bezig zijn. Dan zullen vrouwen minder bedreigend worden gevonden en sneller worden toegelaten aan de top.'
Vertrouwen op eigen kracht
In enkele decennia tijd is veel veranderd. De huidige generatie vrouwen aan de top, net eronder of op weg er naartoe voelt zich niet meer zo verwant met de 'tweede feministische golf' van de jaren zestig en zeventig. 'Vrouwen van nu willen niet gezien worden als zielig of zwak, ze vertrouwen liever op de eigen kracht. Ze hebben daarom niet zo veel met de strijd tegen de andere sekse,' stelt auteur Marike van Zanten. In de woorden van gevierde lingerie-ontwerpster Marlies Dekker: 'In de jaren zestig werd de bh verbrand. Maar de Mabel-generatie ziet de bh juist als een teken van eigen kracht.' En diezelfde Dekker even verderop, over het vrouwzijn benadrukken en serieus genomen worden: 'Ik denk juist dat het ze meer macht geeft. Als een directielid bijvoorbeeld in een gesprek laat vallen dat ze soms niets aan heeft onder haar kleding en de vergadering af en toe bijwoont zonder slip, als een soort Sharon Stone, dan vergroot dat haar macht. Want die mannen gaan daar allemaal over roezemoezen, zo van: Shíííííít.'
Van Kroes tot Dekker, van Nancy McKinstry (CEO van Wolters Kluwer) tot Katja Staartjes (bergbeklimster) en van Saskia Stuiveling (president van de Algemene Rekenkamer) tot Janka Stoker (hoogleraar en senior managing consultant bij The Change Factory, Berenschot): in het boek komen vrouwen van uiteenlopende leeftijd, met een geheel verschillende achtergrond en uit diverse sectoren aan het woord. Van Zanten: 'De meeste geïnterviewden wilden graag meewerken, maar deden het met een dubbel gevoel. Ze willen stuk voor stuk veel liever worden aangesproken op de topfunctie die ze vervullen dan op hun vrouw zijn, en balen er eigenlijk van dat het nog steeds een issue is.'
Minder dan vijf procent
Een issue is het zeer zeker nog steeds. Hoewel er inmiddels meer meisjes dan jongens aan de universiteit studeren, de arbeidsparticipatie van vrouwen sinds de jaren zestig spectaculair is toegenomen en hun salaris gestaag is gestegen, is van gelijkwaardigheid met mannen nog steeds geen sprake. De honderd grootste bedrijven in Nederland tellen minder dan vijf procent vrouwen in topfuncties, stelt Van Zanten vast. Bij de AEX-ondernemingen is het beeld nog treuriger: drie vrouwen tegenover 105 mannen in de raden van bestuur en zeventien vrouwelijke commissarissen tegenover 179 mannelijke toezichthouders. Van die in totaal twintig topvrouwen zijn er veertien afkomstig uit het buitenland. Bedroevend is ook het aantal vrouwelijke hoogleraren. En op de populaire lijstjes van bladen als Quote, Elan en Management Team van rijkste cq. invloedrijkste personen figureert steevast slechts een handjevol dames, niet eens in de echte top. Bovendien zit er nauwelijks beweging in dat selecte gezelschap machtige meisjes.
'Paradoxaal genoeg willen de bedrijven zelf inmiddels graag vrouwelijke bestuurders,' weet financieel-economisch journalist Van Zanten. 'Diversity management - dat overigens breder gaat dan alleen het man/vrouw-thema, is sterk in opkomst.' Blijkbaar niet voor niets, want inmiddels zijn er voldoende tekenen dat ondernemingen met meer vrouwelijke managers het simpelweg beter doen. En ook vallen vrouwen beter in de smaak als leiders, zoals Intermediair onlangs een onderzoek van de Rijksuniversiteit van Groningen samenvatte. Volgens de 3200 ondervraagden is de ideale leider krachtig en dominant maar tegelijkertijd warm en gevoelig, en dat androgyne type blijkt onder vrouwen meer voor te komen. Zaken die eveneens aangestipt worden in het boek 'Mevrouw, mijne heren...'.
Maatschappelijke druk
Eén duidelijke conclusie trekt Van Zanten na alle gesprekken: het ligt niet zozeer aan het zo vaak verguisde glazen plafond - de onzichtbare barrière die wordt opgeworpen door de old boys. 'Natuurlijk hebben de mannen aan de top de neiging om de baantjes onder elkaar te verdelen en klonen van zichzelf te benoemen als kroonprinsen, niet zelden uit angst voor het andere. Maar de meeste geïnterviewde vrouwen zeiden zelf dat ze nooit zoiets als een glazen plafond waren tegengekomen.'
Gebrek aan ambitie dus? De schuld van de Nederlandse vrouw zelf, die gemiddeld 23,5 uur per week werkt en de rest van haar tijd liever doorbrengt op een terras achter een glas rosé, samen met andere verre van desperate housewives, zoals Mirjam Schöttelndreier nog niet zo lang geleden betoogde in de Volkskrant? Dat gaat Van Zanten te ver, sprekend uit eigen ervaring. 'Het is ook de maatschappelijke druk die vrouwen massaal doet kiezen voor een parttime baan. Zelf kreeg ik op mijn 30ste mijn eerste kind. Als ik toen gestopt zou zijn met werken zou ik met de nek zijn aangekeken door veel mensen uit mijn omgeving, maar als ik fulltime zou zijn gaan werken ook. De veroordeling van de werkende moeder van veertig jaar geleden is inmiddels verschoven naar de fulltime werkende moeder. De huidige generatie topvrouwen is dan ook nog steeds het mikpunt van mother blaming. Dat is een cultureel gegeven, in Zweden en Finland vindt men je een slechte moeder als je je kind niet door de professionals van het dagverblijf laat opvoeden.' Overigens hebben niet alleen Nederlandse vrouwen er last van, aldus de Amerikaanse Nancy McKinstry (Wolters Kluwer). 'Zeker in het welvarende New York stoppen veel vrouwen met werken als ze kinderen krijgen en zij stellen zich extreem veroordelend op ten opzichte van vrouwen die wel blijven werken. Ik heb daarop gereageerd door een dikke huid te ontwikkelen.'
Pootje gelicht
Ondanks de enorme ambitie, de persoonlijke offers en de dikke huid haakt een toenemend aantal vrouwen voortijdig af. Keihard gewerkt, MBA gehaald, carrièrepad zorgvuldig uitgestippeld, middels downdating een behulpzame man getroffen (eentje met minder opleiding of minder ambitie), maar toch het gevoel dat ze vastlopen. Van Zanten: 'Veel vrouwen hebben moeite met de competitieve cultuur of hebben geen zin in de machtsspelletjes. Aan de top moet je niet bang zijn voor slangengedrag, het vrouwelijk equivalent van rattengedrag.' Al durft eigenlijk alleen Trude Maas (president van HayVision Society en commissaris bij ABN Amro, Philips Nederland en Schiphol) hardop te zeggen dat ze 'ook wel eens iemand pootje heeft gelicht'. De harde afrekencultuur op de apenrots schrikt overigens ook steeds meer mannen af, meent Van Zanten. 'Misschien dat dat vrouwen meer kansen biedt. En als je vervolgens de top bereikt kun je wellicht ook de regels van het spel veranderen.'
De kracht van haar boek is gelegen in de afstand die ze weet te bewaren tot het onderwerp. Zoals ze het zelf zegt: 'Ik heb het geschreven uit journalistieke belangstelling, niet uit engagement als vrouw.' De gesprekken met de vrouwen, op een prettige manier afgewisseld met informatie en analyse, bieden een levendig en interessant beeld van loopbanen op weg naar de top, al was het maar omdat het om boeiende personen gaat. Daarnaast spreken vier topmannen openhartig over die 'ratrace' en over de positie van vrouwen daarin: Akzo Nobel-topman Hans Wijers, voormalig bestuurslid van ABN Amro en meervoudig commissaris Dolf van den Brink, Ton Risseeuw, ex-Getronics-topman en onder meer president-commissaris bij KPN en headhunter Harm van Esch. Dat alles maakt 'Mevrouw, mijne heren...' een aanrader voor elke manager, vrouw én man.
Deze website maakt gebruik van verschillende soorten cookies.
Sommige cookies worden geplaatst door diensten van derden die op onze pagina's worden weergegeven.
Om deze externe content te kunnen tonen is nodig dat u toestemming geeft voor het zetten van persoonlijke en marketingcookies.
U kunt uw toestemming op elk moment wijzigen of intrekken.
In onze cookieverklaring vindt u meer informatie.
