Notities uit de gevangenis

Wat betekent het als een samenleving in crisis verkeert? Welke rol hebben individuele denkers, maatschappelijke bewegingen en politieke partijen daarbij? Hoe valt de opkomst van charismatische eenlingen te verklaren? En is er ook een uitweg uit de crisis?

De Italiaanse marxist Antonio Gramsci (1891-1937) was de belangrijkste stem van verzet tijdens het Italiaanse fascisme van een eeuw geleden. Het regime van Benito Mussolini probeerde hem monddood te maken en zette hem jarenlang achter de tralies. Maar Gramsci liet zich niet het zwijgen opleggen en schreef in de gevangenis een baanbrekende reeks notities over filosofie, politiek en cultuur die nog altijd actueel zijn. Gramsci liet zien hoe macht werkt in de moderne wereld.

Met de hedendaagse heropleving van fascisme krijgt Gramsci’s stem opnieuw weerklank. De liberale orde die lange tijd dominant was, verkeert in crisis. Ook nu verliezen bestaande ideeen en instituties hun legitimiteit, en ontstaat er een machtsvacuum waarin charismatische leiders hun kans schoon zien. En ook nu kan iedereen bijdragen aan de strijd om een alternatief.